Hoogleraar staatsrecht: ‘Ravijnjaar is onrechtmatig’

Douwe Jan Elzinga, emeritus hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, concludeert dat de bezuinigingen van het rijk op het gemeentefonds en het daaruit volgende ravijnjaar onrechtmatig zijn. De Grondwet beschermt de autonomie van lokale overheden en deze wordt bevestigt door de Raad van Europa, maar volgens Elzinga bestaat de lokale autonomie door het ravijnjaar bijna niet meer.

Autonomie

Elzinga benadrukt in een bijdrage op zijn LinkedIn pagina dat de nationale overheid niet onbeperkt kan ‘morrelen’ aan de financiën van gemeenten. De bestuurlijke autonomie is grondrechtelijk beschermd. Ongeveer 85 procent van het gemeentelijk taakveld betreft de zogenaamde ‘medebewindstaken’. Taken die gemeenten verplicht uitvoeren in opdracht van het rijk. Door de bezuinigingen op het gemeentefonds is er van de overige 15 procent, die vrij te besteden zou moeten zijn, volgens Elzinga nog maar weinig over.

Grondwet

‘Ondertussen is er van de vrije financiële ruimte voor gemeenten – in vergelijking met eerdere periodes – nog maar heel weinig over en met het ravijnjaar voor de boeg wordt nog een laatste zetje gegeven waardoor die belangrijke vrije ruimte bijna niet meer bestaat.’ En dat is onrechtmatig, concludeert de hoogleraar. Niet alleen staat in de Grondwet dat gemeenten een autonome bestuurslaag zijn, ook de Raad van Europa heeft in het Handvest lokale autonomie de beleidsvrijheid van gemeenten benadrukt.

Raad van Europa

‘Eens in de zoveel jaar komt een delegatie van de Raad van Europa in ons land kijken of het hier nog een beetje op en in orde is. De delegatie schrijft dan de laatste vijftien jaar steeds een heel kritisch rapport, maar die rapportages worden niet serieus genomen en er wordt niets mee gedaan’, aldus Elzinga. Tevens daagt hij voorstanders van het beperken van de beleidsvrijheid van gemeenten uit dan ook uit om te pleiten voor een afschaffing van de grondwettelijke bescherming daarvan. ‘Zolang dat niet het geval is, moeten grondwettelijke en niet-nationale normen worden gehandhaafd en nageleefd.’

Rechtszaak

Overigens is de hoogleraar van mening dat het rijk ook onrechtmatig handelt als het gaat om de medebewindstaken. In de Gemeentewet staat namelijk duidelijk dat de kosten voor die taken volledig door het rijk worden betaald, maar het rijk voerde lange tijd allerlei ongefundeerde efficiëntiekortingen door. Daardoor zijn er op verschillende plekken binnen de gemeentelijke begrotingen tekorten. Volgens Elzinga zouden gemeenten deze onrechtmatigheden voor de rechter moeten brengen. Hij verwacht dat rechters erop zullen wijzen dat het rijk in overeenstemming met haar eigen normen moet handelen.