Bedrijf en overheid onder één dak

In het Noord-Brabantse Mierlo delen de brandweer en veiligheidsadviesbureau de Saasen Groep sinds kort een gebouw op een nieuw industrieterrein. Volgens het bedrijf en de gemeente Geldrop-Mierlo is het ‘uniek’ dat een publieke instelling en commerciële onderneming samen een onderkomen hebben laten bouwen en delen.

Doel
Doel van de samenwerking is om kosten te besparen en kennis uit te wisselen. ‘Wij zitten net als de brandweer in de veiligheidshoek. Je ziet dat de brandweer zich ook steeds meer richt op preventie, we kunnen gebruik maken van elkaars expertise. Het is dan goed om fysiek bij elkaar te zitten’, zegt algemeen directeur Arno Saasen. Naast de kantine worden oefenruimtes en de parkeerplaats gedeeld. Hetzelfde geldt voor de kosten van verwarming, verlichting en water. Volgens de directeur zou een ‘economisch voordeel van 11 procent haalbaar moeten zijn, maar dat kunnen we pas over een paar jaar vaststellen.’

Gemeente
In 2005 was de behuizing van de Saasen Groep te krap geworden, terwijl de toenmalige brandweerkazerne niet meer aan de eisen van de tijd voldeed. Saasen benaderde de gemeente met een plan voor gezamenlijke huisvesting. Die reageerde enthousiast. Naast de kostenbesparing was er voor Geldrop-Mierlo nog een belangrijke reden om in te gaan op het aanbod, zegt burgemeester Rianne Donders (CDA). ‘Als je een aparte kazerne en een bedrijfspand laat bouwen neemt dat veel meer ruimte in. Het is goed om als overheid zuinig om te gaan met je grond.’

Duurzaam
De burgemeester is zeer te spreken over het resultaat. ‘Het is een slim, mooi en op dit moment meest duurzame gebouw van onze gemeente. Het is een staaltje van goede samenwerking tussen de gemeente en een commerciële onderneming, daar zijn we trots op.’ Het pand heeft 1,7 miljoen gekost, waarvan beide partijen ongeveer de helft hebben bekostigd. Donders: ‘Dat instellingen een voordeur delen zie je wel vaker, maar dit gaat veel verder; de gemeente en Saasen zijn samen opdrachtgever en beheerder. Wij hebben geen enkel voorbeeld kunnen vinden van een gemeente die samen met een bedrijf een kazerne bouwt.’

PPS
Volgens deskundigen past de samenwerking tussen de Saasen Groep en de brandweer in de almaar groeiende populariteit van publiek-private samenwerking (PPS). Math Feijen, procesmanager bij adviesbureau OPPS, noemt als voorbeeld brede buurtscholen, waar particuliere kinderopvangcentra zijn gevestigd. ‘Of kijk naar de aanwezigheid van winkels en horeca in stadskantoren.’ Feijen vindt het wel opmerkelijk dat het een commercieel bedrijf en een publieke instelling als de brandweer beiden voor 50 procent eigenaar zijn van het gebouw. ‘Dat heb ik nog niet eerder gezien.’

Trend
Cees-Jan Pen, programmaleider onderzoek bij Platform31 en lector vastgoed bij hogeschool Fontys, zegt dat het samenwerkingsverband in Mierlo deel uitmaakt van een ‘grotere en al langer durende trend. Op allerlei niveaus zie je dat bedrijven en instellingen bij elkaar gaan zitten om kosten te dekken, risico’s te spreiden en samen te werken. Dat kunnen commerciële ondernemingen zijn, zoals gebeurt in bedrijfsverzamelgebouwen, maar ook combinaties met publieke instellingen. De zorg- en welzijnssector loopt hiermee voorop. Neem huisartsenposten, waar fysiotherapeuten en soms ook winkeltjes zijn gevestigd. En bij wmo-loketten kom je vaak publieke en private instellingen onder een dak tegen.’

Bestemmingsplannen
Pen is erg enthousiast over gedeelde huisvesting. Sterker, hij ziet vrijwel geen toekomst meer voor gebouwen met slechts een enkele gebruiker. ‘Als verschillende partijen een gebouw delen moeten die flexibel worden ingericht en eenvoudig aan te passen zijn voor nieuwe gebruikers. De overheid zou dan wel minder conserverend om moeten gaan met bestemmingsplannen. Dat leidt tot gebruiksvriendelijkere en duurzamere gebouwen.’

Kostenverdeling
Arno Saasen noemt de samenwerking tussen zijn bedrijf en de brandweer van een andere orde dan een ‘sigarenboer in het stadhuis’. De VNG kent geen enkel vergelijkbaar samenwerkingsverband, zegt de directeur. ‘We moesten alles helemaal zelf uitzoeken. Voor beide partijen gelden heel andere spelregels. Zo kan een commerciële partij de btw terugvragen, terwijl een gemeente te maken heeft met een compensatiefonds.’ Voor gedeelde ruimtes, zoals de kantine van de Saasen Groep die door de brandweer als uitvalsbasis wordt gebruikt, moest overeenstemming bereikt worden over de kostenverdeling, omzetbelasting en verrekening van de btw. Volgens de gemeente hebben belastinginspecteurs hun goedkeuring gegeven aan de verrekeningen. Dit illustreert het verschil met de zorg- en welzijnssector, die geheel vrijgesteld is van btw, zegt Saasen. ‘Daar is het veel eenvoudiger om samen ruimtes te delen.’

Bestendigheid
Mark van Twist, hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit, is nieuwsgierig naar de bestendigheid van de samenwerking in Mierlo. ‘Dit soort PPS-projecten worden altijd met lovende teksten aangekondigd. Maar in de praktijk leidt het regelmatig tot problemen, bijvoorbeeld als een van de partijen zich wil terugtrekken of niet meer aan de financiële verplichtingen kan voldoen. De vraag is hoe het er over vijf jaar voor staat.’

Doemscenario's
Volgens Saasen en de gemeente is vooraf goed nagedacht over mogelijke doemscenario’s. Mocht een van de partijen het pand willen verlaten of in financiële problemen komen heeft dat geen gevolgen voor de ander, zegt de directeur. Over mogelijke belangenverstrengeling zijn afspraken gemaakt. ‘Als wij een advies moeten uitbrengen doen we dat als bedrijf, niet als brandweer. En de brandweer zal bedrijven geen namen noemen als zij adviseren een deskundige in de arm te nemen. We houden dat soort zaken strikt gescheiden. Je moet ons zien als goede buren in een flatgebouw, ieder heeft daar een eigen plek.’

Zorggroep
Geldrop-Mierlo wil in de toekomst vaker met (commerciële) partijen samenwerken op het gebied van huisvesting. Zo is de gemeente op dit moment in gesprek met de St. Anna Zorggroep. Donders: ‘We hebben allebei een parkeer-, bereikbaarheid- en huisvestingsprobleem. Gaan we daar twee keer een aparte oplossing voor zoeken of doen we het samen? Zo zijn we het gesprek met Saasen ook begonnen.’ De burgemeester zou het toejuichen als andere gemeenten het voorbeeld van Geldrop-Mierlo volgen. ‘Maar je dient als overheid kritisch te kijken naar met wie je zaken doet: op de bedrijven moet geen smet rusten, je moet geen oneerlijke concurrentie in de hand werken en het werkterrein van een onderneming moet aansluiten bij de publieke taak of dienst.’

Exploitatie door commerciële partijen
Naast het delen van een onderkomen is een andere trend zichtbaar: publieke instellingen die de exploitatie en het beheer van hun gebouw uit handen geven aan commerciële partijen. Een voorbeeld daarvan is de bouw van een belastingkantoor in Doetinchem, dat afgelopen voorjaar werd geopend. De Rijksgebouwendienst (Rgd) gunde de opdracht voor de bouw in 2008 aan Facilicom Service Group. De bouwer is vijftien jaar lang eigenaar van het kantoor en in die periode verantwoordelijk voor het onderhoud, de exploitatie en de facilitaire dienstverlening. Het is voor het eerst dat de Rgd ‘bij de realisatie van nieuwe huisvesting koos voor publiek-private samenwerking (PPS) met één private partij die alle disciplines in huis heeft’, aldus de dienst in een persbericht. Voordeel van deze aanpak is volgens de Rgd dat ‘al bij het ontwerp en de bouw rekening kan worden gehouden met de onderhoudskosten in de exploitatiefasen’.

In Den Helder bestaan plannen om de bouw en exploitatie van het nieuwe stadskantoor, dat deel uitmaakt van een omvangrijk plan voor het centrum van de stad, geheel aan commerciële partijen over te laten. De gemeente zou daarmee feitelijk zijn eigen onderkomen gaan leasen. Maar de plannen stuiten op hevig verzet van de gemeenteraad, die afgelopen juli in meerderheid tegen een collegevoorstel stemde. Daarop zegde het gemeentebestuur een aanvullend onderzoek naar traditionele financiering van het project toe. De uitkomsten daarvan worden naar verwachting nog dit jaar voorgelegd aan de gemeenteraad.

De Rotterdamse bestuurskundige Mark van Twist waarschuwt overheden die de bouw en exploitatie van gebouwen uit handen geven. ‘Zij moeten niet denken dat ze er dan klaar mee zijn en er verder niet naar om hoeven te kijken of verstand van hoeven te hebben. Dan lopen ze het risico om verstrikt te raken in de netten van beheerders die hiervan allemaal veel meer kaas gegeten hebben.’