Opluchting gemeenten over meevallende tegenvaller

Het Gemeentefonds kan volgens de commissie-Kalden, één van de negentien ambtelijke heroverwegingswerkgroepen, in omvang met 1,7 miljard euro terug. Dat komt neer op een korting van tien procent. Vorig jaar waarschuwden de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) in koor dat het mes er wel eens twee keer zo diep in zou kunnen gaan, resulterend in een min van drie miljard euro.

Vraag in de afzonderlijke gemeenten naar het heersende gevoel over de Kalden-cijfers en opluchting blijkt troef. Hans Vereijken, wethouder financiën van Laarbeek, telt zijn knopen. ‘Voor ons betekent een korting van tien in plaats van twintig procent geen drie miljoen bezuinigen, maar 1,7 miljoen euro. Dat is altijd nog een hoop geld, maar wel bijna de helft minder’, zegt hij. ‘Daarbij, we kunnen het uitsmeren over vijf à zes jaar.’

‘Je zag de korting op de algemene uitkering met de maand minder worden. Ik heb persoonlijk ook nooit geloofd dat het zoveel zou zijn als VNG en BZK vorig jaar meldden. We zijn hier ook niet alles op de kop gaan zetten. Zolang je de echte bezuinigingsbedragen niet kent, heeft dat niet zoveel zin. Wat we wel hebben gedaan, is het aanwijzen van gebieden waarop we wel en niet zouden kunnen bezuinigen. En we hebben in het collegeprogramma geen nieuw beleid ontwikkeld. Alles is wat dat betreft op nul gezet.' Laarbeek denkt de magere jaren door te komen door een combinatie van kaasschaaf, gericht bezuinigen en het werken met minder mensen.

‘Er wordt minder gebouwd, dat betekent minder bestemmingsplannen maken en minder vergunningen uitgeven,’ zegt Vereijken. De echte keuzes maakt het college overigens pas op het moment dat het exacte bedrag duidelijk is. De wethouder van Partij Nieuw Laarbeek verwacht die duidelijkheid pas op zijn vroegst met Prinsjesdag te krijgen.

Achteraf denkt hij dat het goed is geweest dat BZK en VNG de bezuinigingsboodschap zo stevig hebben aangezet. ‘Het was een waarschuwing aan de formateurs en aan de nieuwe colleges. Zo werd het iedereen duidelijk dat de goede tijden echt voorbij zijn. Het resultaat van die waarschuwingen zie je nu terug in de collegeprogramma’s: bezuinigingen, weinig nieuw beleid en beperkte lastenverhogingen.’

Voor Zoetermeer zou de 1,7 miljard euro van Kalden neerkomen op een korting van iets minder dan 12 miljoen euro. Volgens de huidige en beoogde wethouder financiën Edo Haan is dat te doen. ‘In de eerste scenario’s hielden we rekening met een korting op het Gemeentefonds van drie miljard euro, later met twee miljard euro. Daar is onze berekening van 12 miljoen euro minder aan algemene uitkering op gebaseerd. Als die 1,7 miljard euro bewaarheid wordt, dan valt het voor ons nog iets gunstiger uit’, zegt hij.

‘Het gaat wel pijn doen, maar het is te doen. In de afgelopen periode hebben we ook vijf miljoen euro per jaar bezuinigd. Daarbij is de kaasschaaf gehanteerd. Dat gaat niet nog een keer. We gaan nu met een kerntakendiscussie beginnen’, zegt de PvdA-wethouder. De vijf partijen die het nieuwe college willen gaan vormen, zijn op hoofdlijnen akkoord om 15 miljoen euro om te buigen in de komende jaren. In dat bedrag zit de genoemde korting op de algemene uitkering verwerkt, één miljoen voor tegenvallers en twee miljoen voor nieuw beleid.

Greep in de kas

In Ede kijkt VVD-wethouder Evert van Milligen met gemengde gevoelens naar de door Kalden voorgestelde korting. ‘Het lijkt zo leuk en aardig hè, van 3 naar 1,7 miljard euro. Vergelijk je het met vroeger, ja dan valt het mee. En toch heb ik het gevoel dat we gepakt worden, dat zomaar een ordinaire greep in de kas wordt gedaan. Hoe ze erbij komen, is namelijk niet te volgen. Er is geen enkele samenhang met de macro benodigde bezuiniging van 35, 29 of hoeveel miljard euro het ook is. Gesteld wordt dat gemeenten teveel aan eigen inkomsten hebben’, zegt hij.

Van Milligen is er allerminst gerust op dat het bij die korting van 1,7 miljard euro blijft. Vooralsnog gaat het gisteren geïnstalleerde college van b en w er vanuit dat een bezuiniging van 3 miljoen euro per jaar voldoende is. Net als in Zoetermeer blijft de kaasschaaf in de kast. Van Milligen: ‘Dat kan gewoon niet. Daar is het bedrag veel te groot voor.’

'Wij gaan die korting niet ondersteunen

De ‘meevallende tegenvaller’ leidt tot opluchting in menig gemeentehuis, maar bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wordt de door Kalden voorgestelde bezuiniging anders beleefd. Directievoorzitter Ralph Pans noemt een korting van 1,7 miljard op het Gemeentefonds ‘buiten proporties.’

‘Wij gaan die 1,7 miljard niet, op geen enkele wijze ondersteunen’, aldus Pans op een deze week ingelast ledencongres in Amersfoort. De onderbouwing van die 1,7 miljard euro deugt volgens hem van geen kant. Gemeenten zouden volgens de commissie-Kalden veel meer aan eigen inkomsten hebben dan waar bij de verdeling van de algemene uitkering rekening wordt gehouden. Pans spreekt van willekeur en zegt op die manier ‘nog wel drie of vier miljard euro te kunnen onderbouwen.’

De VNG wil een redelijk verhaal en dat is: snel terug naar de oude normeringssystematiek. Daarbij beweegt de algemene uitkering aan gemeenten volgens vastliggende afspraken evenredig mee met de rijksuitgaven: stijgen die, dan krijgen gemeenten ook meer geld, dalen die dan krimpt de algemene uitkering naar rato. Volgens die systematiek – in 2009 tijdelijk buitenspel gezet omdat het Rijk miljarden in de economie en de banken stak – zouden gemeenten er hooguit 300 à 400 miljoen euro op achteruitgaan.

De VNG gaat er in de onderhandelingen met het nieuwe kabinet op inzetten die afspraak na 2011 weer te laten gelden. ‘Wij accepteren geen onevenredige kortingen en willen een onverkorte toepassing van artikel 2 van de Financiële Verhoudingswet: taken erbij, dan ook Zwitsers erbij’, aldus Pans. ‘Decentralisatie van taken is mooi zolang er geld mee over gaat.’

Waarop gemeenten kunnen rekenen vanaf 2012 - de algemene uitkering is volgens het aanvullend bestuursakkoord van begin vorig jaar tot en met 2011 bevroren - is volgens Pans gissen. ‘Ik zou zeggen: behoedzaamheid blijft geboden, maar laat je niet gek maken door de ketelmuziek. In de komende kabinetsperiode wordt lang niet zoveel bezuinigd dan de 29 miljard euro die eerst werd genoemd.’