Ondernemen en duurzaamheid

Bij de meeste promoties voel je je een kind in het verstand omdat de onderwerpen van proefschriften meestal zo specialistisch zijn dat een niet-ingewijde zelfs de titel niet kan begrijpen, laat staan dat hij de gedachtewisseling tussen de promovendus en diens hooggeleerde opponenten kan volgen. In dit geval is dit echter anders, en daarom durf ik hier ook aandacht voor het boek te vragen.

De titel van het proefschrift luidt: Social venturing entrepreneurship: een plaatsbepaling. Dat is nog te doen. Het gaat hier om een poging een bepaalde manier van ondernemen (entrepreneurship) te situeren in het maatschappelijke krachtenveld van overheid, civil society en vrije markt. Die manier van ondernemen heet social venturing. Het gaat dus om het nemen van risico, het ondernemen van activiteiten met het doel geld te verdienen, maar het maken van winst is niet het grote doel. Het gaat om sociaal ondernemerschap, om het realiseren van goede doelen op een ondernemende manier. Niet via de overheid, niet via de filantropie van goededoelenstichtingen, maar via ondernemerschap.

Het aardige van het boek – dat wat het zo toegankelijk maakt – is dat het in eerste instantie gebaseerd is op twintig interviews met Nederlandse ondernemers die al sterke staaltjes hebben laten zien van deze manier van entrepreneurship. Het meest aansprekende voorbeeld is ongetwijfeld dat van Ruud Koornstra, de groene ondernemer die eerder dit jaar nog een poging deed om op eigen kracht een zetel in de Eerste Kamer te verwerven. Koornstra verdiende zijn geld in de tv-industrie, en ging toen hij zijn bedrijf had verkocht en financieel onafhankelijk was, op zoek naar een nieuwe levensvervulling. Hij wilde ‘iets met duurzaamheid’: deze wereld een beetje beter aan zijn kinderen achterlaten dan die nu is. Hij probeerde het bij de overheid (ministerie van Ontwikkelingssamenwerking) en bij een NGO (GreenPeace), maar die stelden hem teleur.

Ondernemers als Koornstra – die allen een vergelijkbare ontwikkeling hebben doorgemaakt – zijn over het algemeen niet zo onder de indruk van de efficiëntie en effectiviteit van de manier van werken van overheid en goededoelenstichtingen. Zij willen waarde creëren, maar willen dat wel op een ondernemende manier doen. Hulp moet helpen, en moet leiden tot duurzame onafhankelijkheid, niet tot levenslange afhankelijkheid van een gever. Resultaten moeten meetbaar zijn, en zo effectief en efficiënt mogelijk bereikt worden.

Koornstra liet bijvoorbeeld de LED-lamp ontwerpen, een lamp die niet heel veel energie aan warmte verliest, maar vooral goed licht geeft. Maar er zijn ook interviews met ondernemers die een totaalvisie op ontwikkelingssamenwerking hebben ontwikkeld, of goed en gezond voedsel verbouwen, of in de medische sector goede doelen via creatief ondernemerschap dichterbij weten te brengen.

Het interessante van deze manier van ondernemen is dat het wereldwijd steeds meer navolging krijgt. Het vooraanstaande weekblad The Economist heeft enkele jaren geleden een speciale bijlage uitgebracht over de groeiende invloed van deze vorm van filantropie. Het heeft zoveel potentieel omdat het gesitueerd is op het snijvlak van overheid, markt en samenleving. We zijn gewend om bij hardnekkige (wicked) problemen eerst naar de overheid of naar de markt te kijken. Maar er zijn situaties waarin er geen of alleen een slecht functionerende overheid is, terwijl er bovendien geen sprake is van een normale marktsituatie waarin een ondernemer controleerbare risico’s kan nemen. In zo’n situatie komen vaak de social ventruring entrepreneurs om de hoek kijken, die bereid zijn net dat beetje extra risico te nemen omdat geld verdienen niet het eerste doel is, en op den duur alleen een afgeleid doel is, namelijk om financiële duurzaamheid en daarmee continuïteit te scheppen. Het in dit boek beschreven voorbeeld van bloementeelt in Gaza laat mooi zien waar samenwerking tussen een faciliterende overheid, ondernemerschap en het nastreven van goede doelen kan leiden.

In hoeverre deze manier van ondernemen zozeer opschaalbaar is dat het werkelijk een rol van betekenis kan gaan spelen, juist ook nu in deze tijden van crisis, lijkt mij een interessante vraag die vrijdag misschien wel door een van de opponenten wordt gesteld. En ik prijs mij gelukkig dat ik als paranimf dan gewoon zwijgend mag blijven zitten en eerbiedig mag luisteren naar het ongetwijfeld wijze antwoord dat de promovendus dan zal geven.