‘Ombuigen in plaats van extra investeren’

In het jaar voor de gemeenteraadsverkiezingen presenteren colleges van burgemeester en wethouders volgens buitenlands onderzoek vaak zogeheten feestbegrotingen. Het is de theorie van de political business cycle. Met allerlei extra’s - geen zuur, maar zoet - voor de burger proberen zittende bestuurders zichzelf dan zo gunstig mogelijk weg te zetten voor de stembusstrijd.

In de regel betekent dat extra uitgaven en lagere lokale lasten dat jaar. ‘Tot verhoging van de belastingen zal dit Roermondse college zeker niet overgaan’, zegt financiënwethouder Tilman Schreurs. Maar een sluitende meerjarenbegroting maken, wordt volgens hem wel moeilijk.

Onmogelijk

‘Wij zien ons voor een bijna onmogelijke opgave geplaatst’, legt de VVD-wethouder uit. ‘Aan de ene kant roept premier Balkenende lokale overheden op extra te investeren om de economie te stimuleren, terwijl we aan de andere kant dus aanzienlijk minder geld krijgen uit Den Haag.’ Schreurs heeft geen goed woord over voor het financieel akkoord tussen Rijk en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Daarin werd afgesproken dat de gemeenten de komende jaren er niets bij krijgen, ondanks het feit dat Den Haag in 2009 en 2010 miljarden euro’s extra uitgeeft. Normaal geldt dat bij extra rijksuitgaven de gemeenten samen mee de trap op gaan. In het financieel akkoord is vastgelegd dat systeem van ‘samen-de-trap-op’ en ‘samen-de-trap-af’ tijdelijk buiten werking te stellen.

‘Ons is door de VNG voorgehouden dat we in ruil daarvoor financiële rust zouden krijgen. “U blijft hetzelfde houden als bij de septembercirculaire in het voouitzicht was gesteld”, was de boodschap. Maar uit de meicirculaire blijkt dat ik dit jaar al één miljoen euro moet ombuigen. We gaan dus alleen maar de trap af!’, blaast Schreurs.

Doorrekening van de meicirculaire, het financiële document van Binnenlandse Zaken waarop lokale overheden grotendeels hun begrotingen baseren, laat zien dat gemeenten fors de broekriem moeten aantrekken.

Zo leert de meicirculaire Roermond rekening te houden met een negatief saldo van ruim één miljoen euro in 2009, oplopend tot negatief saldo van ruim vijf miljoen in 2013. In de oorspronkelijke meerjarenraming ging de Limburgse gemeente nog uit van louter plussen in de komende vier jaar. ‘Wij stemden om die reden tegen het financieel akkoord. Waarom dat niet meer gemeenten deden? We kregen de meicirculaire daags voor de laatste dag dat gestemd kon worden.Een week later pas kregen we de tabellen met de doorrekening. Veel gemeenten beginnen nu pas de consequenties in beeld te krijgen.’

Verwarrend

Volgens de officiële boekhoudregels moet de meerjarenbegroting van een gemeente meerjarig sluitend zijn. De provincie ziet daar als toezichthouder normaal gesproken nauwlettend op toe. ‘Maar nu hebben we van Limburg een brief gekregen, waarin wordt gesteld dat de provincie als toezichthouder daar niet zo precies naar zal kijken. Uiterst verwarrend.’

De provincies, zo laat voorzitter Flip Huisman van het landelijk vakberaad van de provinciale toezichthouders weten, hebben afgesproken iets meer soepelheid te betrachten in de uitoefening van het toezicht.

‘De bestaande regels blijven gelden, alleen waar het gaat om tekorten in de laatste jaarschijf van de meerjarenbegroting valt daarover in overleg met Gedeputeerde Staten dit keer eventueel tot maatwerk te komen. Voorwaarde is wel dat dat tekort moet ontstaan als gevolg van het naar voren halen van investeringen om de economie te stimuleren. En niet, om maar eens wat te noemen, omdat de gemeentefondsuitkering tegenvalt’, zegt hij. Huisman rekent ermee dat veel meer gemeenten problemen krijgen om sluitende begrotingen te maken.

Schreurs vreest het ergste voor wat Roermond en andere gemeenten vanaf 2011 te wachten staat. ‘Vanaf dan heeft het Rijk aangekondigd te gaan bezuinigen. Met de gemeenten ligt er nu dus dat akkoord niet samen met het Rijk de trap op te gaan. Maar er ligt nog geen akkoord dat we straks niet samen de trap af gaan’, zegt hij.

Via een motie hebben de leden het VNG-bestuur er toe opgeroepen zo’n aanvullend akkoord te sluiten, maar volgens de VVD-wethouder is het Rijk nergens aan gehouden. ‘Je mag alleen hopen dat de VNG voldoende positie heeft om het Rijk tot zo’n afspraak te bewegen. Anders moesten we maar eens overwegen het lidmaatschap van de VNG op te zeggen.’

Schreurs wil voorlopig doorgaan met de voorgenomen investeringen. ‘2013 is nog ver weg.’ Hij erkent, met het oog op de verkiezingen, niet veel ruimte te hebben voor al te wilde plannen. Specialisten menen dat gemeenten tegenvallers kunnen opvangen door vanaf 2010 geen nieuw beleid meer te honoreren en de inflatie niet meer door te vertalen in de budgetten.

Dikke min

Een gemiddelde gemeente (ca. 40.000 inwoners) ontvangt jaarlijks 39 miljoen euro aan algemene uitkering van het Rijk. Volgens Pauw, een speciaal programma voor de berekening van het gemeentefonds, gaat zo’n fictieve gemeente er in 2011 1,35 miljoen euro (3,5 procent) op achteruit ten opzichte van de septembercirculaire 2008. Daarna lopen de verschillen hard op. ‘In 2012 beloopt het verschil inmiddels ruim vijf procent (twee miljoen euro) en in 2013 wordt dat acht procent (drie miljoen euro)’, zegt Dirk Jans, beheerder van het programma. Twee op de drie gemeenten maakt er inmiddels gebruik van.

Binnenlandse Zaken hanteert voor de jaren na 2011- het laatste jaar van het Financieel Akkoord - een raming die iets somberder is dan die van de VNG. Waar het ministerie uitgaat van een negatieve groei van het gemeentefonds van min een half procent, rekent de VNG met nul procent. Op die manier wordt het verschil in 2013 voor een gemiddelde gemeente verkleind met 3,5 ton. Welke inschatting de juiste is, moet nog blijken. Dat hangt van wat een eventueel aanvullend bestuursakkoord tussen Rijk en gemeenten oplevert.