Waarom niet verplicht duurzaam inkopen?

Sociaal en duurzaam inkopen is ook bij overheden nog lang geen staand beleid. Het wordt tijd de vrijblijvendheid te laten varen en te kiezen voor harde doelstellingen. Alleen zo lukt het de transitie naar een meer inclusieve en circulaire maatschappij een grote impuls te geven. Dat betogen Mark Hillen, Fredo Schotanus en Jeroen Wegkamp in een essay in Binnenlands Bestuur.

Voorbeeldpositie

Nederland ligt niet op schema. Niet voor het behalen van de klimaatdoelen van Parijs, niet voor het realiseren van de sustainable development goals en niet voor het bereiken van een inclusieve en circulaire economie. Aan goede wil ontbreekt het volgens hen niet, maar dat is niet voldoende. Voor overheden ligt er een belangrijke taak om hun bijdrage aan het behalen van die doelen te vergroten. Dat zou kunnen door een inspirerende voorbeeldpositie in te nemen en door randvoorwaarden te scheppen die bedrijven stimuleren om hun bedrijfsvoering te verduurzamen.

300 miljard
Overheden kopen bij elkaar voor meer dan 300 miljard euro in gedurende een kabinetsperiode van vier jaar. Die miljarden kunnen duurzamer en socialer worden uitgegeven. Denk aan de inkoop van circulaire kleedgebouwen door de gemeente Utrecht en duurzame kleding door Defensie. Of aan een schoonmaakaanbesteding door de gemeente Leeuwarden, voorbehouden aan sociale ondernemingen.

Niet de regel
Desondanks is sociaal en duurzaam inkopen nog niet de regel. Minder vrijblijvendheid is de noodzakelijke voorwaarde om de vaart erin te krijgen. Concrete doelen op de korte termijn zijn volgens de auteurs nodig om tot resultaten te komen. ‘Bijvoorbeeld door te stellen dat elke overheid in 2022 ten minste 10 procent van haar inkoopvolume volledig of grotendeels gunt op basis van het maximaliseren van maatschappelijke waarde. Met daarbij de ambitie om het percentage uit te bouwen naar ten minste 50 in 2025’, zo stellen zij voor. Verder moeten overheden wat aanbestedingen betreft niet alleen worden beoordeeld op de naleving van rechtmatigheid, maar ook op duurzaamheid. ‘Net als rechtmatig inkopen mag duurzaam inkopen niet iets vrijblijvends zijn.’

Winkans
Duurzaam en sociaal inkopen kan onder andere worden gedaan door bijvoorbeeld alleen offertes bij duurzame en sociale ondernemers uit te vragen. Ook kan meer gewicht aan maatschappelijke gunningscriteria worden toegekend dan de vaak gebruikelijke 5 of 10 procent. De ondernemer die inclusiviteit of circulariteit heeft opgenomen als integraal onderdeel van zijn businessmodel, kan het gemakkelijkst invulling geven aan de maatschappelijke elementen van de uitvraag. Dergelijke ondernemers hebben daarmee dus een grotere winkans en duurzaam en sociaal ondernemerschap wordt hiermee gestimuleerd.

Speciale commissie
Zij stellen een commissie in te stellen – waarin aanbestedende diensten, (sociale) ondernemers en onafhankelijke experts zijn vertegenwoordigd – met als taak een Gids Duurzaam en Sociaal Inkopen te formuleren. Inkopen op prijs-kwaliteit-maatschappelijke waarde zou dan binnen drie jaar verplicht voor álle aanbestedingen volgens dezelfde ‘pas toe of leg uit’-werkwijze als nu wordt gehanteerd. ‘Bij elke aanbesteding waarbij geen of onvoldoende expliciete aandacht wordt gegeven aan het gestelde in de Gids Duurzaam en Sociaal Inkopen, moet in de aanbestedingsstukken worden gemotiveerd waarom dat het geval is. Als er bijvoorbeeld geen gunningscriteria zijn die gericht worden op maatschappelijke waarde, moet dit worden gemotiveerd’, vinden Hillen, Schotanus en Wegkamp. ‘Daarnaast kan steekproefsgewijs onderzoek worden gedaan door bijvoorbeeld een monitoringscommissie. MVI wordt de norm, niet-maatschappelijk verantwoord inkopen wordt een risico.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 15 van deze week