'Niemand houdt van gemeenten, dat is het probleem'

De beslissing van het kabinet om geen extra geld uit te trekken voor de jeugdzorgtekorten drijft gemeenten tot wanhoop. Het voortdurende uitstelgedrag begint hoogleraar Maarten Allers op te vallen: ‘Ik weet niet waar ze de volgende keer mee gaan komen.’ Hoogleraar Douwe Jan Elzinga vindt vooral het uitblijven van perspectief ‘heel droevig’, maar houdt wel goede hoop. ‘De inzet moet nu vol op de formatie zijn.’

Achterstallig onderhoud

‘Ik had het niet zien aankomen’, zegt Maarten Allers, hoogleraar economie van decentrale overheden aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Ik dacht dat iedereen het er nou wel over eens was dat het zo niet langer gaat.’ Volgens Allers hebben gemeenten behalve arbitrage geen mogelijkheden. ‘Ze kunnen niets doen. Financiële verhoudingen zijn machtsverhoudingen en het rijk bepaalt gewoon. Het is goed dat die arbitrage wordt getest, als dat niet werkt kunnen ze dat middel ook afvoeren.’

Het is volgens staatssecretaris Paul Blokhuis (Jeugdzorg, ChristenUnie) niet kies om zo kort voor de verkiezingen als demissionair kabinet grote bedragen vrij te maken. Allers: ‘Dat gaat over nieuw beleid maken, dit is achterstallig onderhoud. Ondertussen worden elders wel grote bedragen rondgestrooid. Hij komt met een reden waarvan iedereen ziet dat het geen reden is.’

Ongestraft

‘Telkens komen er redenen tot uitstel: laten we even wachten, laten we onderzoek doen, we zijn even demissionair. Ik weet niet waar ze de volgende keer mee gaan komen, maar het begint op te vallen. Ze ontkennen niet meer dat het niet langer gaat, dat geven ze zelf toe, maar kennelijk hoef je daar geen consequenties aan te verbinden.’

‘Niemand houdt van de gemeente, dat is het basisprobleem. ‘Die gaan toch wel door, die blijven aan het werk. Daar kun je ongestraft mee doen wat je wilt.’ Het huidige beleid is zes jaar geleden ingevoerd en dat is niet goed gegaan, dus dat moet worden gerepareerd. Gemeenten hebben het toen onderschat, maar goed, dat is allemaal water onder de brug. Eerst moet dit worden opgelost.’

Angst

Ook hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Douwe Jan Elzinga noemt de beslissing van het kabinet een ‘slechte zaak’, maar kan zich nog wel iets voorstellen bij de redenering dat het kabinet demissionair is en geen grote beslissingen moet nemen. De grote corona-uitgaven kunnen toegerekend worden aan het feit dat, zoals premier Rutte zei, het kabinet de factor missionair is wat betreft de coronabestrijding. ‘Maar de nood is hoog’, zegt Elzinga.

‘Het kabinet zegt ook niet: we vinden dit een groot probleem en we gaan er wat aan doen bij de formatie en dat maakt het wel heel droevig.’ Het kabinet moet volgens hem perspectief bieden: we zijn demissionair, dus het wordt een groot onderwerp bij de formatie – nog eventjes geduld. ‘Door het uitblijven van perspectief zijn nogal wat bestuurders geschrokken: de angst dat het bij de formatie ook niet doorkomt.’

Niet wachten

Elzinga vreest dat er tijdens de formatie wordt gewacht op de arbitrage, die op 1 mei klaar moet zijn (en semi-bindend is). ‘Het is niet de bedoeling dat ze tijdens de formatiebesprekingen zeggen dat ze voor jeugdzorg nog even op die arbitrage wachten.’ Elzinga erkent dat de beslissing van het kabinet een slechte zaak is, maar heeft nog wel goede hoop ‘dat het tijdens de formatie over gemeenten zal gaan en dan niet alleen over jeugdzorg, maar over de hele financiële positie.’

Hij heeft dan ook goede hoop dat de nieuwe wet op het decentraal bestuur, de wet die interbestuurlijke verhoudingen moet herstellen en waar Elzinga zelf aan meeschreef, in het regeerakkoord komt. ‘Dat maakt ook dat het niet alleen om jeugdzorg gaat en niet alleen om geld, maar om de hele systematiek. Die is niet in orde. Als er gewoon 2 miljard euro aan wordt besteed, kan het zijn dat we over twee jaar weer met hetzelfde probleem zitten.’