Prioriteren in tijden van nood

Voor gemeenten komt er een financieel onzekere periode aan. Hun grootste inkomstenstroom - het gemeentefonds - krimpt in 2026 met zo’n 2 tot 3 miljard euro. Gemeenten moeten dan ook moeilijke keuzes maken. Maar hoe doe je dat? 

In de begrotingen van gemeenten zie je verschillende ingrepen. Projecten worden stilgelegd of vertraagd. De ozb en diverse leges gaan in menig gemeente volgend jaar al omhoog. Subsidies worden opnieuw tegen het licht gehouden. En ook het ambtenarenapparaat lijkt de dans niet te ontspringen.

De vraag is hoe bestuurders die keuzes maken en belangen afwegen. Idealiter doe je dat zo gericht mogelijk. Maar dan moet je wel scherp hebben wat je doelen zijn en welke maatschappelijke effecten je nastreeft. Daar is nog wel wat terrein te winnen, volgens mij.

Tijdens een recent webinar over risicomanagement gaf 88 procent van de deelnemende overheidsfinancials aan dat de doelen in hun organisatie niet helder en meetbaar zijn. Aan de andere kant zie ik gemeenten in hun programmabegroting worstelen met beoogde maatschappelijke effecten en verplichte beleidsindicatoren. Soms zie je door de wirwar aan dashboards en indicatoren het gemeentelijke bos niet meer. Ook dat helpt niet om te sturen in tijden van nood.

Hoe het beter kan? Op zich is werken met effectindicatoren in mijn ogen een slimme zet. De vraag is wel hoeveel van die indicatoren je nodig hebt. Aangezien we volgens cognitief psycholoog George A. Miller gemiddeld zeven objecten kunnen onthouden stel ik voor dat gemeenten zich focussen op zeven effectindicatoren. De vraag die zich dan aandient is welke zeven? Of: Waar willen we op sturen? Een gemeente kent een grote diversiteit aan taken. Het is dan ook niet eenvoudig om focus aan te brengen.

Wat kan helpen? Volgens Robert S. Kaplan en David P. Norton helpt het om te werken met strategiekaarten en een balanced scorecard. De eerste vraag die daar bij komt kijken is: wat zijn je doelstellingen? Van daaruit volgt wat je kunt meten. Wat wil je bereiken en wanneer zijn we tevreden? Vanuit de missie en visie richt je een strategie in en volgt meting. De activiteiten die je als gemeente uitvoert doe je om doelen te realiseren. Het is een hulpmiddel om de strategie te ontwikkelen en die te communiceren naar medewerkers.

Een goede strategie met heldere focus op doelen helpt ook de komende jaren. Vooral in financieel zwaar weer is het belangrijk te weten welke doelen je tegen elkaar wilt afwegen. Als die doelen niet helder en meetbaar zijn, stuur je in de mist. En blijft de kaasschaaf als enig redmiddel over.