Minder mis bij verrassingscontroles

Bij onaangekondigde controles constateren inspecteurs minder overtredingen dan wanneer ze hun komst hebben aangekondigd. Dat is de verrassende uitkomst van onderzoek van I&O Research in Noord-Brabant. In opdracht van de provincie verrichtte het bureau bij ruim vijfhonderd bedrijven onderzoek naar de effecten van toezicht.

Waar bedrijfscontroles plaatsvonden na aankondiging stuitten de inspecteurs in 32 procent van de gevallen op overtredingen van de regels. Bij verrassingsbezoeken was slechts in 27 procent van de gevallen iets niet in de haak. De motiveringen die overheidsorganisaties geven voor onaangekondigd toezicht, lopen volgens I&O-directeur Rob van de Peppel sterk uiteen.

Zo zou door het verrassingselement een vollediger beeld worden verkregen. Het effect op de naleving zou ook groter zijn. En er zou bij de toezichthouder een reëler beeld van de naleving ontstaan. Vaak verteld is het verhaal dat bij aangekondigde bezoeken die dag alles spic en span is, dat al het personeel opgetrommeld wordt en dat ze instructies krijgen over wat ze wel en niet mogen zeggen.

Waarom er bij verrassingsbezoeken juist minder overtredingen worden geconstateerd, kan Van de Peppel uit het onderzoek niet direct verklaren. ‘Maar wellicht speelt een rol dat niet alleen het bedrijf, maar ook de controleur het onaangekondigde bezoek minder goed kan voorbereiden. Ook kan het zijn dat de niet aangekondigde controles weliswaar minder gericht zijn, maar tegelijkertijd minder integraal. Daardoor dekken ze minder nalevingsaspecten af, met als gevolg dat de kans op het vinden van overtredingen kleiner kan worden.’

Ruim twee derde van de controles wordt vooraf aangekondigd. Het onderzoek leert dat onaangekondigde inspecties relatief vaak plaatsvinden bij zwembaden, bodemsaneerders en bij sloopbedrijven. Controles bij agrariërs, voedingsmiddelenbedrijven, op- en overslagbedrijven, afvalverwerkers en stortplaatsen blijken meestal wel te worden aangekondigd.

Overlast

Over het algemeen is volgens Van de Peppel de ervaren overlast van controles ‘niet overdreven zwaar en niet overdreven licht’. Op een puntenschaal van één tot vijf, ligt het gemiddelde op 2,3. Bij onaangekondigde controles is de ervaren overlast duidelijk hoger, met name omdat het halen van de productieplanning in gevaar komt.

‘Een niet onbelangrijke bevinding is dat bedrijven bij integrale controles - meer inspecties tegelijk komen langs - significant meer toezichtslast ervaren dan bij inspecties door één controleur. Als er vier of meer inspecteurs tegelijk op bezoek komen, kunnen bedrijven soms beter hun medewerkers naar huis sturen omdat alles stil komt te liggen. Dat nadeel is wel iets om bij stil te staan’, zegt de I&O-directeur. De tevredenheid over het totale bezoek is bij vooraf aangekondigde controles hoger dan bij onaangekondigd bezoek.

‘En, ook een effect om rekening mee te houden, bedrijven zijn bij onaangekondigde controles met name minder te spreken over de werkwijze van de inspecteur. Vaker wordt de handhavingsstijl dan als ‘dreigend’ en ‘bestraffend’ ervaren, en minder als ‘voorlichtend’.