Kleinere rol voor steden bij subsidieprogramma’s EU

De Europese Commissie wil mogelijk van 530 landbouw en cohesieprogramma´s terug naar 27 nationale programma´s. De regio´s en steden vrezen dat ze daardoor een kleinere rol gaan spelen, want de lidstaten worden dan een belangrijkere speler.

Rumoer om toekomstige regie

De Europese Commissie bekijkt of de landbouwprogramma´s ter waarde van 380 miljard euro en de cohesieprogramma´s van 390 miljard euro gecentraliseerd kunnen worden. Regio´s en gemeenten vrezen dat ze dan aan het kortste eind trekken. Die plannen, die al sinds het voorjaar uitgelekt zijn maar nu het gesprek van de dag zijn tussen regionale en lokale bestuurders in Brussel, zouden moeten ingaan bij de nieuwe meerjarenbegroting van 2028 tot 2034. Hoewel de formele voorstellen van de Europese Commissie voor de begroting in 2026 er pas net zijn,  worden nu al posities ingenomen. Want een meerjarenbegroting betekent ook jaren van onderhandelen tussen lidstaten en de Europese Commissie. Het Europees Parlement debatteert gedetailleerd over de begroting, maar kan de uiteindelijke begroting alleen aannemen of verwerpen.

Het gonst hard

Een van die plannen is de vereenvoudiging van landbouw en cohesiefondsen en voor migratie. In totaal zouden 530 programma’s worden omgezet in 27 nationale programma´s. Dat staat in een uitgelekte informatie die onder anderen is ingezien door Frankfurter Allgemeine Zeitung, Politico en Binnenlands Bestuur. Waar in het voorjaar beperkte berichten naar buiten kwamen ging het in de European Week of Regions and Cities afgelopen week over niets anders.  Bouke Arends, burgemeester van de gemeente Westland: ´Het gonst nu wel heel erg hard.´

Nationale enveloppen

Voor de Europese Commissie zou vereenvoudiging het voordeel bieden dat minder programma´s minder werk oplevert aan moeilijk onderhandelbare programma´s, zoals de landbouwfondsen en de cohesiefondsen. In de visie die nu is uitgelekt moeten beide fondsgroepen in zogenaamde nationale enveloppen - bedragen die vooraf worden toegekend en waar Brussel en de lidstaat samen over gaan - worden verdeeld aan de hand van doelen en hervormingen. Hervormt een lidstaat dan komt er geld, hervormt een lidstaat te weinig, dan komt er geen geld.

Kwantitatieve doelen, kwalitatieve mijlpalen

Die werkwijze lijkt op die van het herstel- en veerkrachtplan, dat bij de start van de coronapandemie werd ingevoerd. Die start viel samen met het begin van het huidige meerjarig financieel kader dat nu loopt van 2020 tot 2027. In dat herstel- en veerkrachtplan (HVP) werden ook kwantitatieve doelen en kwalitatieve mijlpalen gekoppeld aan Europese uitkeringen. Lokale en regionale overheden moesten net als sociale partners worden geconsulteerd. In Nederland vonden de decentrale overheden de consultatie een farce. Ze konden ze de plannen, bedoeld voor de prioriteiten van Rutte IV, wel zien, maar ze kregen geen echte inspraak. Er stond ook geen sanctie op slecht of niet consulteren van decentrale overheden. Als decentrale overheden duidelijke rechten zouden krijgen zou de situatie er al beter uitzien, zegt een andere bron in Brussel. Het huidige cohesiebeleid, met zijn gedeeld beheer en partnerschapsbeginsel, kent nu juist deze sterkere rechten, waarbij door nationale en decentrale overheden samen wordt gekeken naar de invulling van de programma’s en projecten.

Belangrijke stresstest

In Nederland hebben decentrale overheden en het rijk dit jaar afgesproken dat ze voortaan als één overheid in Europa gaan opereren. Dat zou betekenen dat in Nederland de overheden er wel uit zouden kunnen komen. Maar dit is een belangrijke stresstest voor die afspraken, geeft Arends toe. Want het blijft politiek en bestuur en daar is de bal ook rond en zijn uitkomsten soms onvoorspelbaar. Want wat als het ministerie van Financiën bijvoorbeeld een andere bestemming ziet voor het geld?

Maar naast inspraak gelden er nog een ander bezwaren. Onduidelijke beleidsindicatoren, politieke onzekerheid, pogingen om lopende uitgaven te financieren met Europese middelen, het zijn allemaal extra obstakels voor de lange termijninvesteringen. En dat terwijl cohesiefondsen juist bedoeld zijn voor de lange termijn. Daardoor zal het ook moeilijker worden private investeerders te betrekken in de financiering. ´De huidige methode is een methode waarbij Europees geld een hefboom is om veel meer extra financiers aan te trekken voor nieuwe plannen in de groene en digitale transities, legt burgemeester Ellen van Selm van Purmerend uit. 'Voor deze innovatie is ook de regionale samenwerking weer belangrijk: tussen decentrale overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen, waarbij iedere regio verschilt. Precies waar nu het cohesiebeleid in voorziet.' Die methode van werken komt onder druk te staan, zo is de vrees.

Combinatie privaat en publiek

En juist deze combinatie van private en publieke investeringen, die ook regionaal en lokaal aangegaan wordt, is belangrijk voor de innovatie. Innovatie staat weer centraal in het advies, dat Draghi onlangs aan de nieuwe Europese Commissie heeft gegeven. Voor deze innovatie is ook de regionale samenwerking weer belangrijk: tussen decentrale overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen, waarbij iedere regio verschilt. Precies waar nu het cohesiebeleid in voorziet.