Keuzeheren en -dames

Zowel bij kunstsubsidies als bij de besteding van aardgasgeld was dit aan de orde. Na de bekendmaking van het Fonds voor de podiumkunsten van de verdeling van cultuursubsidies leek het of de kunstensector door een clusterbom was getroffen. Kunstenaars staken tirades af over willekeur, bureaucratie en gebrek aan deskundigheid van … de deskundigen die over hun lot beslist hadden. Als we de verliezers mogen geloven tenminste. De politiek zou deze verdeling weer in handen moeten nemen, werd wel geopperd.

Bij de besteding van aardgasgelden via het Fonds Economische Structuurversterking (FES) was het debat juist andersom. Medewerkers van De Nederlandse Bank betoogden dat het huidige FES niet optimaal werkt. Aardgasgeld zou moeten worden besteed aan investeringen en verlaging van de staatsschuld. Maar de praktijk is dat onze langstzittende minister van Financiën, Gerrit Zalm, met aardgasgeld de Betuweroute en HSL en nog wat wegen heeft betaald. Met nog eens tientallen miljarden heeft hij gaten in de begroting gedicht. Daarom zou het aardgasgeld beter kunnen worden belegd in aandelen waarna alleen de jaaropbrengsten aan de politiek worden toevertrouwd. Belegd door wie? ‘Door deskundigen zoals mensen van het ABP natuurlijk’, riep onder andere de Volkskrant. Tja, wat is wijsheid.

Op meer dan een plaats is het inmiddels gebruik geworden dat de verdeling van gelden niet (meer) door politici plaatsvindt maar door deskundigen. Of correcter geformuleerd: onder de verantwoordelijkheid van een bestuurder. Deze ontwerpt een verdelingsysteem en is daarop aanspreekbaar. De feitelijke keuze wordt toevertrouwd aan deskundigen. Een beetje politiek en een beetje deskundigenbestuur dus. Zo immuniseert de politicus zich voor een al te heftige publiciteitslobby na de gemaakte keuzen, die hem zelden veel goeds oplevert. Immers, de winnaars houden zich stil, de verliezers roeren de trom, zoals bij de kunstsubsidies. Plasterk krijgt onder uit de zak.

Is er een alternatief? We kunnen de sector zelf keuzen laten maken via een soort Poolse landdag. Dat wordt waarschijnlijk een bloedig tafereel, maar het idee is misschien een toneelstuk waard. De markt of het publiek laten beslissen door toeschouwersaantallen of sponsorgelden als maatstaf voor subsidietoekenning te hanteren? Kan ook maar als dit criterium te zwaar weegt kan de overheid nog lastiger zelf richting geven aan de ontwikkeling van de kunsten. Decentraliseren en zo de pijn verschuiven? Kan, maar het betekent voortzetting van de strijd op een andere plaats.

Daarom is politiek geregisseerd deskundigenbestuur nog niet zo’n gekke stap, mits de regels van het spel transparant zijn. Duidelijk moet zijn op welke gronden gekozen wordt, wie de keuzeheren aanwijst en welke zorgvuldigheidseisen en bezwarenprocedures bestaan.

Zo bezien is er niets op tegen als het ABP onze aardgasgelden gaat beleggen. Mits dat maar gebeurt via een transparant beleggingsmodel met een duidelijke politieke instructie. Dus niet in clusterbommen. Waarin wel? Is het een idee te beleggen in wegen, spoorwegen en andere infrastructuur?