Goocheltruc

Goede goochelaars kunnen het: een wit konijn uit een lege hoge hoed halen. Het blijft fascinerend om te zien. Eerst is er geen konijn in de hoed, dan de toverspreuk ‘hocus pocus simsalabim’, en floep, opeens is het er wel.

Ik zou willen dat ik dat ook kon. Ik heb het thuis weleens geprobeerd. Wil ik iets moois kopen, maar zit er geen geld in de hoge hoed, ik zeg hocus pocus, maar nog steeds een lege hoed… 

Weet u – personeelsfunctionarissen van overheden kennen deze goocheltruc wel! Eerst zijn er geen nieuwe medewerkers voor een bepaalde taak, dan spreken ze de magische woorden ‘hocus pocus formatieruimte’, en dan opeens zijn er wél medewerkers voor die taak, zonder dat andere afdelingen van die overheid minder medewerkers hebben. En, zo zeggen de personeelsfunctionarissen er dan trots bij, ‘dat allemaal binnen de bestaande formatieruimte’. Hoe doen ze dat toch?

Er komen mensen bij, voor die nieuwe taak, zonder dat er nieuwe mensen bijkomen, want het is ‘binnen de bestaande formatieruimte’. Ik zal u die laatste truc verklappen. Die zit in het goochelwoordje ‘formatieruimte’. Wat de hoge hoed voor goochelaars is, is de dubbele boekhouding voor overheden. Er is een echte financiële boekhouding, voor het geld, en een formatieboekhouding, voor de goocheltrucs. Om medewerkers te kunnen aannemen heeft een overheidsafdeling twee dingen nodig: geld en formatie. Met alleen geld kan een afdeling alles kopen en doen, behalve medewerkers aannemen. Met alleen formatie kan een afdeling medewerkers aannemen, zolang ze maar niets kosten. Elke overheidsafdeling heeft dus beide nodig: geld en formatie.

Net zoals de echte financiële boekhouding de bestedingsruimte aangeeft, dat wil zeggen hoeveel nieuwe dingen ze kunnen kopen, geeft de formatieboekhouding de formatieruimte aan, dat wil zeggen hoeveel mensen op elke afdeling mógen werken. Dat zijn er bijna altijd meer dan er in werkelijkheid werken. De ongebruikte formatieruimte is niets anders dan de dubbele bodem in de hoge hoed. 5 procent op het personeel bezuinigen, zonder dat de dienstverlening achteruit gaat en zonder dat er iemand ontslagen wordt? Overheden kunnen het! Gewoon door de ongebruikte formatieruimte te laten vervallen. Een nieuwe taak uitvoeren met extra mensen zonder dat er mensen bijkomen?

Overheden kunnen het! Een paar afdelingen leveren ongebruikte formatieruimte in, waar ze geen last van hebben omdat er toch geen geld voor is, en floep, opeens is er wel formatieruimte voor nieuwe mensen. Nee, dan is er nog geen geld voor die mensen. Maar dat vraag je met het argument dat alles ‘binnen de bestaande formatieruimte’ is. Wantrouw dus altijd en overal mensen die met een voorstel komen dat ‘binnen de bestaande formatieruimte’ past. Net zoals u mannen met hoge hoeden wantrouwt.