Hiërarchie

Veel gemeentebestuurders krijgen nog steeds spontaan een blosje op hun wangen als ze dit lezen. De Raad van State nuanceerde haar standpunt wel. De Raad wees erop dat er wel een hiërarchie van wetten en regels bestaat. De rijksoverheid en de gemeenten zijn gelijkwaardig, maar de wetten en regels van de rijksoverheid zijn hoger dan de verordeningen van de gemeenten. De Raad oordeelde 5 jaar geleden dat de rijksoverheid te veel de baas speelt en de gelijkwaardigheid van de gemeenten te weinig respecteert, en verwierf daarmee een plekje in het collectieve geheugen van de gemeenten.

Maar de werkelijkheid is anders. Er is in de praktijk niet alleen een juridisch- bestuurlijke hiërarchie, er is ook een financieel-economische hiërarchie. Er is niet alleen een hiërarchie van wetten en regels, er is ook een hiërarchie van begrotingen. De begroting van de rijksoverheid domineert over de begroting van de gemeenten. Niet alleen bij de specifieke doeluitkeringen, waarbij de rijksoverheid het gemeentebeleid bepaalt omdat hij ervoor betaalt, maar bij alle gemeentelijke taken! De rijksoverheid bepaalt zelf de rijksuitgaven, de rijksbelastingen en de tekorten, en maakt daarin een integrale afweging. Vindt het Rijk dat het meer moet uitgeven aan de rijkstaken, dan verhoogt het de belastingen. Uit al die afwegingen resulteren via een ingewikkelde rekensom, de financiën van de gemeenten.

De gemeenten hebben, met eigenlijk alleen hun armzalige onroerendezaakbelasting, niet de mogelijkheid om een zelfstandige afweging te maken tussen inkomsten en uitgaven. Het gevolg daarvan is dat er een hiërarchie van overheidstaken is. De taken die het Rijk uitvoert, staan hoger in de hiërarchie dan de taken die de gemeenten uitvoeren. Want voor het totaal van de taken die het Rijk uitvoert, is altijd zoveel geld beschikbaar als het Rijk zelf wil, omdat het Rijk dat integraal afweegt. Maar voor het totaal van de taken die de gemeenten uitvoeren, is soms minder geld beschikbaar dan de gemeenten willen.

Bij alle discussies tussen Rijk en gemeenten in de afgelopen decennia was de rijksbegroting leidend. Afwijkingen van de rijksbegroting zijn al tientallen jaren onbespreekbaar voor het Rijk. Ook dat illustreert de hiërarchie van de rijksbegroting boven de gemeentelijke begroting. Of heeft de Raad van State toch gelijk, en ís de rijksbegroting niet hoger dan de gemeentelijke begroting, maar spéélt het Rijk de baas?