Gemeenten zoeken financiële rust

Geen extra geld van het Rijk nu, maar dan straks ook niet hoeven bezuinigen. Dat is de deal die de gemeenten met het Rijk willen sluiten. Normaal gesproken krijgen gemeenten meer geld van het Rijk als de rijksuitgaven stijgen en minder als die dalen. Maar die accressystematiek van ‘samen de trap op en samen de trap af’ geldt volgens het kabinet in het aanvullend beleidsakkoord ‘Werken aan de toekomst’ niet voor de jaren 2009 en 2010. Daarmee voorkomt het Rijk dat gemeenten volgend jaar een half miljard euro extra krijgen, terwijl het zelf door de crisis minder inkomsten krijgt.

De zes miljard aan extra beleidsinvesteringen van het Rijk zijn niet van invloed verklaard op het accres. ‘Maar als we nu niet samen de trap op gaan, dan willen wij ook de afspraak, dat als het kabinet vanaf 2011 gaat bezuinigen, wij ook niet mee de trap af hoeven. Nu geen plus terwijl het Rijk meer uitgeeft, betekent dat we straks ook niet willen worden aangeslagen voor de bezuinigingen die daar het gevolg van zijn. Aldus heeft directievoorzitter Ralph Pans het standpunt van koepelorganisatie VNG deze week verwoord in het bestuurlijk overleg met het Rijk. Tegenover het breken met de accressystematiek staat dan drie jaar rust en zekerheid op het financiële front. Het Rijk heeft het VNG-voorstel in beraad.

Ozb

Voor het overige blijven de financiële gevolgen van de crisisaanpak van het kabinet ongewis. Zo zou volgens het plan een stijging van de lokale lasten moeten worden vermeden. De VNG heeft het kabinet laten weten een herhaalde oproep te doen richting leden om volgend jaar voorzichtig te zijn met de ozb-stijging. De heffingen voor riool en afval daarentegen moeten kunnen blijven stijgen om de toenemende kosten te dekken. Vooral op het gebied van rioleringen staan gemeenten voor forse, noodzakelijke investeringen. ‘Bovendien hebben die investeringen ook een effect hebben op de werkgelegenheid’, aldus VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma.

Onduidelijk blijven voorlopig eveneens de gevolgen van de aangekondigde rijksbezuinigingen voor de gemeenten. De departementen hebben van Financiën een taakstelling gekregen van drie miljard euro in 2010 - terugdringing huidige begrotingsoverschrijdingen. Zo zou Binnenlandse Zaken enige honderden miljoenen teveel hebben uitgegeven aan veiligheid. ‘Als dat betekent dat er in de politiesterkte wordt geschrapt, zullen we dat gaan merken’, aldus Pans.

Daarnaast ligt er een dit najaar nog nader in te vullen taakstelling van 1,8 miljard euro. Mogelijk wordt geput uit de zogeheten lijst-Gerritse, een arsenaal aan bezuinigingsopties die de secretaris-generaal van Financiën in opdracht van het kabinet op een rij heeft gezet.

Volgens PvdA-Kamerlid Pierre Heijnen wordt in Den Haag inmiddels serieus gekeken naar een verlaging van het Provinciefonds in 2010 met enkele honderden miljoenen, conform het recente advies van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv). Gemeenten die het zich kunnen veroorloven, gaan volgens Jorritsma ‘vol enthousiasme’ aan de slag met het naar voren halen van investeringen.

Inboeken

Op verzoek van het kabinet maakten de gemeenten in februari een inventarisatie van die te versnellen projecten. Dat resulteerde in een lijst van in totaal zo’n twee miljard euro. Ook provincies en waterschappen maakten zo’n lijst, waardoor het totaal aan investeringen door de decentrale overheden opliep tot ruim drie miljard euro.

Zonder vooroverleg blijkt het kabinet de helft van dat bedrag - 1,5 miljard euro - te hebben opgeteld bij de eigen investeringen. ‘Dat bedrag is door het kabinet zonder meer ingeboekt, zonder te vragen of gemeenten dat zonder enige steun wel kunnen’, aldus Jorritsma deze week tijdens het flitscongres van de gemeentelijke koepelorganisatie in Utrecht. Veel gemeenten wachten de meicirculaire af voordat zij gaan het investeren. Dan is er meer zekerheid over de geldstroom van het Rijk naar gemeenten vanaf volgend jaar.

Vakbonden wel, VNG niet

‘Het kan niet dat er niet mét, maar alleen over gemeenten wordt gesproken’, zei VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma maandag op het congres van de vereniging over de crisis. Ze liet merken kwaad te zijn over het feit dat het kabinet bij het fabriceren van het pakket crisismaatregelen wél de sociale partners heeft geconsulteerd, en niet de gemeenten. ‘Het klopt niet dat er een sociaal akkoord wordt gesloten zonder ons. Sinds de Wet werk en bijstand spelen gemeenten in het arbeidsmarktbeleid een centrale rol.’

Ook Hans Spigt, voorzitter van de VNG-commissie Werk en Inkomen en wethouder in Dordrecht reageerde teleurgesteld. ‘Het gaat over de sociale partners en het UWV, en de gemeenten worden amper genoemd. Terwijl wij een belangrijke rol kunnen spelen bij het voorkomen van werkloosheid.’ Hij schetste verschillende manieren waarop gemeenten dat kunnen doen.

‘We hebben een belangrijke organiserende rol. Ga praten met werkgevers, breng partijen bij elkaar, zorg dat de werkgevers elkaar kennen en personeel uitwisselen. Maak juist nu afspraken om de kwestbaarste groepen aan het werk te krijgen. En neem in je eigen aanbestedingen op dat een deel van het werk moet worden uitgevoerd door die kwestbare groepen.’

ABP zet druk op cao gemeenten

Onduidelijkheid is troef waar het gaat om de ruimte voor nieuwe ambtenarensalarissen. Cao-onderhandelaar Hans Schirmbeck van de VNG, zegt de twee weken die resten tot het echte begin van de onderhandelingen met de bonden hard nodig te hebben om te begrijpen wat het kabinet nu met de sociale partners heeft afgesproken. ‘Het heeft veel weg van tekstexegese’, zegt hij. ‘Iedereen kan de stukken op zijn eigen manier lezen.’

Zijn inzet bij de cao-onderhandelingen is nominaal nul. Ook het kabinet lijkt in te zetten op de nullijn. Maar onduidelijk is of er bij de nieuwe cao’s ruimte is om de inflatie mee te nemen. Voor de bonden is de nullijn onaanvaardbaar. Gemeenteambtenaren, zo blijkt uit een enquête van Binnenlands Bestuur, rekenen op twee à drie procent erbij. De aangekondigde verhoging van de ABP-pensioenpremies (dit jaar 1 procent, in 2010 2 procent) heeft een negatief effect op de koopkracht van ambtenaren. Gevolg is een opwaartse druk op de cao-onderhandelingen.