Energietransitie is vooral veel pionieren

Gemeenten hebben een belangrijke rol in de energietransitie, maar lopen aan tegen ontbrekende, complexe, onbekende kaders. Het wiel moet meermaals worden uitgevonden. En ook blijkt de materie ‘weerbarstig’. ‘Ik merk dat er heel veel onduidelijkheid is. Gemeenten weten niet waar ze moeten beginnen of welke aspecten ze vooral niet over het hoofd moeten zien', aldus advocaat José Jochemsen-Vernooij van Hekkelman Advocaten.

Weerbarstig

Met haar expertise in civiele vraagstukken bij duurzame energieprojecten, contracteren bij gebiedsontwikkelingen en pacht werkt ze veel voor gemeenten aan vraagstukken rondom de energietransitie. In de praktijk merkt ze dat gemeenten hierin een belangrijke rol hebben, maar ook dat de materie ‘weerbarstig’ is. Reden om met haar collega Stan Wannet voor gemeenten eens alles qua tips op een rij te zetten met betrekking tot het contracteren over zonne- en windparken. Helemaal nu het streven is om 45 procent van de energie duurzaam op te wekken in de EU in 2030.

Drijvend zonnepark

Een belangrijke tip voor gemeenten daarin is in kaart te brengen in welke hoedanigheid de gemeente contracteert en welke mogelijkheden dat biedt bij lokale duurzame energieprojecten. Jochemsen-Vernooij begeleidde het hele traject rond de aanleg van een drijvend zonnepark in het Gelderse Druten. Niet zomaar een zonnepark, maar het grootste park ter wereld, buiten China. De ruim 56.000 zonnepanelen in de zandwinplas ­leveren groene stroom voor zo’n 8.000 huishoudens. De gemeente Druten wil in 2040 energieneutraal zijn en het zonnepark moet daar direct aan bijdragen.

Didam-arrest

Een ‘prachtig project’, aldus Jochemsen­-Vernooij, en voor de energietransitie spelen er dan meerdere dingen, waarbij de rol van de gemeente relevant is bij de onderhandelingen met de projectontwikkelaar. ‘De gemeente kan met twee verschillende petten op afspraken maken. De pet van bevoegd gezag of, zoals in Druten, van grond­eigenaar. ‘Als grondeigenaar kom je in een breder kader, met meer contractuele mogelijkheden, maar dan moet je bijvoorbeeld wel rekening houden met het Didam-arrest.’ De Hoge Raad heeft dit jaar namelijk bepaald dat de overheid grond die zij in eigendom heeft over het algemeen niet onderhands mag verkopen, tenzij er slechts één serieuze gegadigde is. ‘De gemeente is als grondeigenaar, ook bij privaatrechtelijk handelen, gebonden aan algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Die verschillende petten maken een verschil in uitgangspositie en dus is het heel relevant voor gemeenten om die in kaart brengen.’

Planologische toestemming

Daarbij wordt vaak al in een vroeg stadium in een visie vastgelegd of en waar een gemeente gronden geschikt vindt voor energieprojecten. Een ontwikkelaar ziet die mogelijkheid ook en wil zeker stellen dat hij twee á drie jaar de gelegenheid heeft om zaken te regelen, zoals het verkrijgen van planologisch toestemming, legt Jochemsen-Vernooij uit. Vaak worden daarvoor overeenkomsten met grondeigenaren gesloten en wordt daarna bij de gemeente geïnformeerd naar de mogelijkheden. ‘Een ontwikkelaar wil geen kosten maken, terwijl zij het risico loopt dat de eigenaar zegt: nee, ik heb al een afspraak met anderen.’ Met een gemeente kan dan in kaart worden gebracht welke planologische toestemming er nodig is. ‘Echter, in de huidige tijd worden daarbij ook vraagstukken zoals de beschikbaarheid van het netwerk of alternatieven voor het terugleveren van de opgewekte energie relevant.’

Solistisch

Een samenwerking tussen overheden tijdens deze energietransitie kan noodzakelijk zijn, maar Jochemsen-Vernooij merkt dat gemeenten vaak toch solistisch te werk gaan. ‘Vaak spelen projecten binnen gemeentegrenzen. Je kunt dan hoogstens kennis delen tussen overheden, maar voorkomen moet worden dat onnodige overleggen weer een te zwaar beslag leggen op het ambtelijk apparaat.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr 18.