Geldnood valt (nog) mee

Gemeenten blijven in de economische zware tijden relatief goed op de been. Dat is de conclusie op basis van een inventariserende ronde langs alle provinciale toezichthouders op de gemeentefinanciën. Er is maar een klein aantal gemeenten dat er niet in slaagt de begroting 2011 materieel sluitend te krijgen.

De meeste problemen doen zich voor in Noord-Brabant en Zuid-Holland. In Zuid-Holland komen ‘twee, misschien drie’ gemeenten onder curatele, in Brabant mogelijk vier. De definitieve beslissing daarover valt daags voor Kerstmis; er wordt tot die tijd nog druk overlegd op het provinciehuis. Gelderland telt in 2011 hooguit twee gemeenten - Millingen aan de Rijn en Oost-Gelre - die te maken krijgen met verscherpt toezicht, de provincies Groningen (Loppersum), Friesland (Boarnsterhim) en Utrecht (Vianen) ieder één.

In de rest van Nederland voldoen de gemeentebegrotingen aan de wettelijke vereisten. Dat wil zeggen, met uitzondering nog van Overijssel en Flevoland. Het dagelijks bestuur van die provincies velt volgende week pas een oordeel over de ingediende gemeentebegrotingen. Overijssel heeft in elk geval moeite met de begroting van Tubbergen, Flevoland naar verluidt met die van Urk. Waar het niet lukt de begroting sluitend te krijgen, blijkt veelal sprake van een combinatie van factoren.

‘Het is als met een 80-jarige die overlijdt: de precieze doodsoorzaak is zelden duidelijk aan te geven. Zo is het ook met financieel zwakke gemeenten: ze hebben overal een beetje pijn,’ zegt een woordvoerder van de provincie Brabant. Aan de hoogte van de algemene uitkering ligt het in elk geval niet. Het gemeentefonds pakt aanzienlijk gunstiger uit dan de miljardenkorting waar veel gemeenten mee rekenden.

Lange tijd hing boven de markt dat het gemeentefonds met 10 procent zou worden gekort. Bij het regeerakkoord kwam het fonds er echter relatief genadig vanaf. Het zijn met name tegenvallende inkomsten uit leges en bouwgrondexploitatie en te verwachten kabinetsbezuinigingen op specifieke uitkeringen die de situatie penibel maken.

Dat er maar zo betrekkelijk weinig gemeenten de touwtjes niet aan elkaar kunnen knopen, heeft in Gelderland volgens Alex Elemans ook veel te maken met de inspanningen van verantwoordelijk gedeputeerde Annelies van der Kolk. Zij voerde volgens het hoofd financieel toezicht van de provincie het afgelopen half jaar vaker dan gebruikelijk overleg met 20 van de 56 Gelderse gemeentebesturen. In die gesprekken wees ze hen op hun verantwoordelijkheden en risico’s. Elemans is ervan overtuigd dat die ‘bestuurlijke reminders’ hebben aangezet tot ‘een tandje extra’ bij de gemeenten om de zaak op orde te krijgen.

Overgangsjaar

Zonder uitzondering houden de toezichthouders hun hart vast voor het jaar 2012. ‘Gemeenten hebben doorgaans goed geanticipeerd op de rijksbezuinigingen en hebben de tering naar de nering gezet. Maar 2011 is een overgangsjaar’, zegt Cees Lok namens Zuid-Holland.

‘Veel gemeenten staan op de rand, richting preventief toezicht’, constateert Rien van der Plaat, financieel toezichthouder van de provincie Utrecht. In Brabant is men er evenmin gerust op, al was het alleen maar omdat het aantal onder curatele gestelde gemeenten binnen één jaar steeg van nul naar vier.

‘Dat klimt wel snel op’, klinkt het vanuit Den Bosch. Iets zuidelijker leeft diezelfde bezorgdheid. Weliswaar heeft Limburg volgend jaar officieel geen gemeenten die onder streng toezicht staan, maar er is volgens financieel toezichthouder Jan Janssen alle reden om het begrotingsproces scherp in de gaten te houden. Nogal wat gemeenten hebben de ingrepen naar voren geschoven; ze hebben er voor gekozen om wel het jaar 2011 sluitend te maken, maar om de meerjarige tekorten die daarna nog resteren voorlopig niet te saneren.

‘De meeste gemeenten zijn bezig met bezuinigingsoperaties, anderen wachten nadere besluitvorming van het kabinet af. Vanuit het provinciehuis in Maastricht ziet Janssen er op toe hoe hard en reëel de bezuinigingsvoorstellen zijn. In Groningen is het niet veel anders. Hoewel de provincie komend jaar officieel maar één noodlijdende gemeente telt - de artikel 12-gemeente Loppersum - maakt Henk Stiksma zich als hoofd financieel toezicht zorgen over de langere termijn.

‘Ik bespeur een trend dat gemeenten vervangingsinvesteringen voor voertuigen uitstellen en besparen op het onderhoud van wegen. Met name dat laatste kan voor één jaar wel een keer, maar als je het langer doet dan dreigt fors achterstallig onderhoud te ontstaan. In het verleden hebben we meer gemeenten gehad die om juist die reden artikel 12-gemeente werden. Daar zijn we als provincie dus extra alert op’, zegt hij. Een ander gevaar zijn de voorgenomen rijksbezuinigingen op de sociale werkvoorzieningen.

‘We weten dat er op dat vlak iets aan zit te komen. Dat raakt gemeenten, omdat het gemeenschappelijke regelingen zijn. Bij tekorten worden gemeenten daar op aangesproken. De meeste werkvoorzieningen hebben wel wat reserves, maar dat houdt een keer op’, aldus Stiksma.

Bouwgrond

Opvallend is het geringe effect van de voorspelde tegenvallende gemeentelijke inkomsten uit de bouwgrondexploitaties. Provincies geven aan die eventuele tegenvallers nog niet in beeld te hebben, omdat de door gemeenten aangeleverde begrotingscijfers zijn gebaseerd op de jaarrekeningen van het nog relatief gunstige jaar 2009.

‘In de begrotingen van 2011 is de bouwgrondexploitatie nog geen issue. Maar dat wordt zeker anders als de economische crisis langer aanhoudt’, aldus Cees Lok van Zuid-Holland.