Nieuws

Ik vertel u niks nieuws als ik zeg dat de papieren werkelijkheid niet op de echte werkelijkheid lijkt. Op elk vakgebied. Op papier – volgens de wet – mogen de gemeenten het gemeentefonds vrij besteden. In theorie hoeven ze alleen volgens de boekhoudregels te melden hoe ze het gemeentefonds hebben besteed. Maar in de praktijk vraagt het rijk veel meer informatie. 

Over de besteding van gelden voor cultuur, voor bijzondere bijstand, voor corona. Voor evaluaties, voor beleidsdoorlichtingen, voor doelmatigheidsonderzoek. De gemeenten voelen zich verplicht aan die onderzoeken mee te werken. En als gemeenten minder besteden dan het rijk wil, of minder dan het rijk gaf, dan haalt het rijk gewoon geld terug. Zie de schoolgebouwen, zie de huishoudelijke hulp. In de echte werkelijkheid is dat gemeentefonds dus niet vrij besteedbaar.

Op papier mogen de gemeenten het gemeentefonds vrij besteden. Maar in de praktijk komt het rijk met allerlei regels als hij wil dat de gemeenten het gemeentefonds anders uitgeven. Zie de minimumtarieven in de Wmo. Zie de beschut werkplekken. Zie de individuele studietoeslag. In de echte werkelijkheid is dat gemeentefonds dus niet vrij besteedbaar.

Op papier groeit het gemeentefonds al 25 jaar mee met een deel van de rijksuitgaven en een deel van de rijksinkomsten. Maar welke rijksuitgaven en inkomsten exact meetellen, blijft een raadsel. U denkt toch niet dat er geen twijfelgevallen bestaan of rijksuitgaven wel of niet meetellen? Kennis bij het rijk is macht bij het rijk, en gebrek aan kennis bij de gemeenten is onmacht bij de gemeenten. Wanneer het rijk dat ‘meegroeien met de rijksuitgaven’ stopzet, beslist alleen het rijk – de criteria daarvoor zijn geheim. In de praktijk kunnen gemeenten niet hun hele gemeentefonds uitgeven, want de kans bestaat dat het rijk een deel terugvraagt. In de echte werkelijkheid is dat gemeentefonds dus niet vrij besteedbaar.

Tot nu toe heb ik u niks nieuws verteld. Eigenlijk weet u dit allemaal wel. Maar ik vertel u wel iets nieuws als ik zeg dat het rijk hier onderzoek naar heeft gedaan. Al mijn opmerkingen komen uit een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de ministers. Een jaar geleden al. Op papier zijn de ministers verplicht zulke belangrijke conclusies te melden, aan de gemeenten, aan de Tweede Kamer… Maar in de echte werkelijkheid niet.