Gaten vallen in begrotingen 2012

Vorige week bleek uit onderzoek van Deloitte, in opdracht van de VNG en het voormalige ministerie van Vrom, dat gemeenten flinke tekorten te wachten staan. Binnenlands Bestuur publiceerde vorige week de belangrijkste conclusies. Door de stokkende bouw verdienen gemeenten veel minder aan de uitgifte van grond. Daardoor lopen ze gezamenlijk jaarlijks tussen de 2,4 en 3 miljard euro mis. Gederfde ozb- en legesinkomsten kunnen het verlies doen stijgen naar 4 miljard.

Maar een toename van het aantal gemeenten dat onder curatele van het Rijk komt te staan (artikel 12) wordt pas na 2011 voorzien. Voor dit jaar dienen bijna alle gemeenten nog een sluitende begroting in.

Behalve Drenthe hebben alle provincies al de conceptbegrotingen bestudeerd, waarvan de finale versies uiterlijk maandag aanstaande bij de provincies moet zijn ingeleverd. Hun conclusie: het gaat niet goed, maar 2011 komen gemeenten nog wel door. ‘De grote klappen worden vanaf 2012 verwacht’, zegt Rob Timmers van de provincie Noord- Holland, tevens voorzitter van het Vakberaad Gemeentefinanciën waarin provinciale toezichthouders zijn verenigd. Zijn Zuid-Hollandse collega Cees Lok denkt evenmin dat zich komend begrotingsjaar al problemen voordoen. ‘Gemeenten beschikken nog over reserves. Maar als we volgend jaar dezelfde ronde maken, zullen er meer zijn waarbij de bodem in zicht komt.’

De grootste mate van provinciaal vertrouwen die een gemeente kan krijgen, is meerjarig repressief toezicht. De provincie kijkt dan slechts op afstand mee. Het aantal gemeenten waarvoor dit geldt, neemt snel af. Bij 1-jarig repressief toezicht is er ook nog groen licht van de provincie. Daarna volgt preventief toezicht; de boel is niet op orde, en uiteindelijk de artikel 12-status: het Rijk neemt de verantwoordelijkheid over.

Toezichtsregime

Limburg onderwerpt elk jaar een aantal gemeenten aan een toets. Dit jaar waren zeven gemeenten in Midden- Limburg aan de beurt; vier daarvan behouden het lichte toezichtsregime, de andere drie (Roerdalen, Roermond en Weert) krijgen vaker met de provinciale controleurs te maken. ‘Het laat zien dat de financiële situatie van de Limburgse gemeenten te lijden heeft onder de economische crisis’, concludeert de provincie.

Een sluitende begroting blijkt overigens geen garantie te zijn voor een sluitende jaarrekening. In het jaarverslag 2009 staat de provincie Zuid-Holland geen woord over Lansingerland, terwijl de gemeente inmiddels een serieuze kandidaat is voor de artikel 12-status. Lansingerland gaat zwaar gebukt onder de 2500 woningen tellende nieuwbouwlocatie Wilderszijde, die tegen Rotterdam Airport en de HSL aanligt. De rentelasten alleen al bedragen wekelijks 50 duizend euro. Burgemeester Ewald van Vliet sluit niet uit dat hij zich binnenkort meldt bij het ministerie van BZK.

Door de manier waarop het toezicht is geregeld, kan de werkelijke financiële situatie vertroebeld raken. Gemeenteraden stellen de begroting alleen vast voor het eerstkomende jaar, provincies mogen alleen die jaarbegroting toetsen. De meerjarenramingen komen pas in beeld als de jaarbegroting niet sluitend is. In die situatie mag de provincie ‘duurzaam financieel evenwicht’ op langere termijn eisen.

‘Gemeenten kunnen zich dus nog verschuilen’, zegt Jan Janssen van de provincie Limburg, al heeft hij niet het idee dat gemeenten dat ook doen. Maar Henk Kemper van de provincie Friesland zegt dat het Vakberaad Gemeentefinanciën gemeenten wel heeft aangespoord zich vooral te focussen op 2011. ‘Als het eerstkomende begrotingsjaar sluitend is, voldoe je immers aan de wet en voorkom je preventief toezicht. En heb je meer tijd om zelf de boekhouding voor de langere termijn op orde te brengen.’

Hierdoor krijgen de Zuid-Hollandse gemeenten Boskoop, Maassluis en Schiedam voor 2011 groen licht, ook al weet de provincie dat het er voor hen daarna zeer somber uitziet. Vooral voor Boskoop is dat zuur. De gemeente presenteert voor 2011 voor het eerst in 10 jaar een sluitende begroting, waarmee de artikel 12-status vervalt.

De Gelderse gemeente Millingen aan de Rijn begrootte voor dit jaar aanvankelijk een overschot van 117 duizend euro, inmiddels is er een tekort van 65 duizend euro, dat komend jaar structureel oploopt tot driekwart miljoen. Vorige week vroeg de gemeente officieel de artikel 12-status aan. Daarmee vormt ze nieuw gezelschap voor Loppersum, Ouderkerk (beide sinds 2008) en Boarnsterhim (sinds 2010).