Advertentie
financiën / Nieuws

COELO: ‘Gemeentefinanciën zijn onhoudbaar’

Dat stelt directeur Maarten Alles van onderzoeksinstituut COELO. In ESB zet hij uiteen dat gemeenten financieel te afhankelijk zijn van de rijksoverheid. ‘En die stelt onvoldoende middelen ter beschikking’, aldus de Groningse hoogleraar.

19 mei 2021
financien---stapeltjes-geld.jpg

Het geldgebrek bij gemeenten is zo nijpend dat het een bedreiging vormt voor het aanpakken van de landelijk gestelde prioriteiten op het gebied van woningbouw en de energietransitie. Het rijk zal moeten bijplussen.

Dat stelt directeur Maarten Allers van onderzoeksinstituut COELO. In ESB zet hij uiteen dat gemeenten financieel te afhankelijk zijn van de rijksoverheid. ‘En die stelt onvoldoende middelen ter beschikking’, aldus de Groningse hoogleraar.


Dalende reserves
Van gemeenten wordt veel verwacht op beleidsterreinen als jeugdzorg, energietransitie en woningbouw. Maar vrijwel allemaal hebben ze daar volgens Allers te weinig middelen voor. Zo zag in de periode 2015 – 2019 meer dan de helft van de gemeenten de reserves dalen. In 2018 bedroeg het tekort van de gezamenlijke gemeenten 200 miljoen euro. Een jaar later was dit al opgelopen tot 765 miljoen euro en had 63 procent van de gemeenten een financieel tekort.

Zelfs het rijk erkent volgens hem dat de groei van het gemeentefonds al tien jaar achterblijft bij de ontwikkeling van de inflatie en het volume van de taken die gemeenten met die uitkering uitvoeren. Dat is nog verergerd door de zogeheten opschalingskorting op het gemeentefonds, die vanaf 2015 oploopt tot 1 miljard euro structureel. Dat bedrag zouden gemeenten moeten kunnen besparen door te fuseren tot megagemeenten. Door die grote herindelingsoperatie ging in een vroeg stadium echter al een streep, maar de kabinetten Rutte hielden wel vast aan die korting.

Een ander probleem speelt bij taakoverdrachten van het rijk naar gemeenten, waarbij onvoldoende middelen zijn meegegeven. Alleen al aan jeugdzorg geven gemeenten 1,7 miljard euro per jaar meer uit dan zij van het rijk ontvangen, zo becijferde onderzoeksbureau AEF onlangs.

Roofbouw
Dat de rek er financieel uit is blijkt volgens Allers uit het feit dat veel gemeenten fors hebben ingeteerd op hun reserves, hun belastingen hebben verhoogd en nu hun begroting optisch sluitend maken door de afschrijvingsduur van bezittingen te verlengen en door de kosten van het vervangen van bestaande voorzieningen slechts gedeeltelijk te begroten. ‘Zo wordt roofbouw gepleegd op de eigen organisatie en hebben gemeenten nauwelijks nog het vermogen om tegenvallers op te vangen.’

De precieze omvang van de financiële problemen van gemeenten is lastig te meten. Het aantal gemeenten onder preventief toezicht van de provincie zegt volgens hem bijvoorbeeld weinig. ‘Bij onvoldoende rijksmiddelen accepteren provincies dat gemeenten hun begroting met kunstgrepen sluitend maken. Zo staan zij momenteel toe dat meer dan 70 procent van de gemeenten nog niet toegezegde rijksgelden voor de jeugdzorg als inkomsten boeken.’

Artikel 12
Gemeenten in zware financiële problemen kunnen in theorie beroep doen op een noodfonds, de zogeheten artikel 12-steun. Dat vangnet werkt volgens Allers alleen bij incidenten. ‘Maar doordat deze steun ten koste gaat van andere gemeenten, kan een sneeuwbaleffect ontstaan wanneer de gevraagde steun omvangrijk wordt. Gemeenten die het nog net redden komen dan in problemen doordat hun gemeentefondsuitkering daalt. Net als elke verzekering kan artikel 12 losstaande incidenten verwerken, maar geen systeemfouten. Natuurlijk zou de rijksoverheid de kosten van artikel 12 in geval van nood kunnen overnemen. Maar zover moeten we het niet laten komen. Wanneer bailouts weer “normaal” worden, zoals in de jaren 70 en 80, ondermijnt dit de budgetdiscipline. Immers, wanneer een bailout toch niet te vermijden lijkt, kun je als wethouder de geldkraan net zo goed helemaal opendraaien.’

Eigenlijk ziet hij maar een oplossing: bij de formatie moet er meer geld worden uitgetrokken voor gemeenten. Hoeveel is echter de vraag, ‘want een fundamenteel probleem is dat er een mechanisme ontbreekt om af te wegen hoeveel geld we over hebben voor taken die gemeenten in opdracht van het rijk uitvoeren.’

Reacties: 15

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.

doeterniettoe / -
Los van een aantal euh, typerende reacties...: toeval of niet, maar dat het gemeentefonds al 10 jaar niet meebeweegt met marktonwtikkelingen (zoals rente, inflatie, enz.) en zaken die direct uit politiek Den Haag komen, komt ongeveer overeen met de periode dat de VVD de premier levert.

Of dat wel/niet met elkaar samenhangt, het is dus echt keihard tijd voor een andere bestuurscultuur waarbij Den Haag de gemeentes of niet meer lastig valt of goed steunt, en gemeentes voor hun inwoners opkomen i.p.v. partijpolitieke standpunten.
Wietske
In overheidsbanen is een complete verandering nodig. Dit kan alleen als de zieke top bestuurders ( Rutte doctrine), topambtenaren en ministeries verdwijnen / veranderen. De eerste stap is: Rutte weg. tweede stap: top ministeries weg ( Justitie, financiën, biza, VWS) afvoeren; stap 3 provincies en waterschappen opheffen en noodzakelijke taken ( inclusief geld) onderbrengen bij de Gemeenten. Stap 4 VNG weg en aansturing direct vanuit Minister.



na deze opruiming inhaalslag op CAO van de ambtenaren en zorgpersoneel.
Bert
Ja veel te veel overhead bij die decentrale diensten. Met droge ogen 100+ uurtarieven bij gemeenten in rekening brengen. Dan kun je blijven pompen maar je gaat uiteindelijk toch verzuipen.
criticus
@petra

Dat heeft er inderdaad niets mee te maken. De zaken zoals u die aan elkaar knoopt, worden door met name door (aanhangers van) complottheorieën met elkaar gelinkt. Maar dat is dan ook het kenmerk van deze "kritische" "denkers"; alles met alles verknopen.



NB: was niet eerder een post van u verwijderd ivm complot-links?
B. Janssen / Ambtenaar
@Hans Bekkers: "want een fundamenteel probleem is dat er een mechanisme ontbreekt om af te wegen hoeveel geld we over hebben voor taken die gemeenten in opdracht van het rijk uitvoeren." Het gaat er niet om wat we er voor OVER (?) hebben, maar wat de FEITELIJKE kosten zijn van wetgeving. Want anders ben je steeds een stap te laat. Het kan toch niet zo zijn dat er bij wet een abonnementstarief WMO wordt ingesteld, maar dat de middelen om er uitvoering aan te geven niet 100% worden meegegeven? Dan dwing je gemeenten tot hogere OZB-tarieven of verschraling van eigen beleid, dat mechanisme is toch overduidelijk!
H. Wiersma / gepens.
De gemeente financiën zijn onhoudbaar omdat het Rijk onvoldoende compenseert. Dat zou een betere kop zijn voor dit artikel.
Raoul / Ambtenaar
Dit proces loopt al jaren. De regering in Den Haag neemt (on)logische besluiten en legt heel veel taken en verantwoordelijkheden neer bij de lokale overheden. Op zich zou dat geen probleem mogen zijn, echter wanneer je daar de financiële middelen niet bij geeft, dan kun je weinig resultaten bereiken. Helaas gebeurt dan weer dat de lokale belastingen worden verhoogd voor de burger om gaten in de begroting te dichten.
paul scholtens
Er moet meer geld bij? Is het ook een idee om eens te kijken naar de doelen?

Om iets te noemen: is de energietransitie werkelijk nuttig?

criticus
Het zoveelste rapport dat aangeeft dat het rijk gemeenten onvoldoende financiële middelen geeft. Natuurlijk gaat Den Haag hier direct mee aan de slag! Binnenkort zal een adviescommissie opgetuigd worden...

En natuurlijk een eenmalige uitkering als doekje voor het bloeden. Dat wordt natuurlijk wel een jaar later op de een of andere manier verrekend met het Gemeentefonds...
Wim Vreeswijk / Belastingadviseur
De Nederlandse banken hebben zich ondergeschikt gemaakt aan de Europese Centrale Bank (ECB) te Brussel en zullen, ná aftrek van verstrekte hypotheken en bedrijfskosten, nog sneller hun 'overtollige' gelden moeten gaan afstorten aan Brussel en hier ook nog eens 0,5% bewaarloon over moeten gaan betalen. Brussel kan dan met 'ONZE sigaren uit eigen doos' goede sier maken en Nederland weer te hulp schieten met de door hen in beslag genomen bankgelden en als dat ook nog onvoldoende blijkt, de geldpers aanzetten waardoor de inflatie ook nog eens extra gestimuleerd wordt zonder dat deze gecompenseerd wordt met een koopkrachtverbetering.
H. Wiersma / gepens.
Er is maar één oplossing voor de inmiddels grote puinhoop in De Haag. Namelijk scheiding van de taken van de minister-president in buitenlandse en binnenlandse coördinatie. Daarbij in een nieuw te creëren functie een wnd. minister-president benoemen en deze gehele afzonderlijk/zelfstandig belasten met de coördinatie van het binnenlands bestuur.
W. van den Bosch
Ja, en water is nat. Leg maar dit rapport maar op de stapel, naast de stapels 'bestuurlijke corruptie in Limburg' en 'leugens van de minister-president'.
Petra
Misschien dat e.e.a. niets met elkaar te maken heeft maar ik kan de opstelling van 'Den Haag' t.o.v. de gemeenten alleen nog maar zien in het licht van de Agenda 2030 en 'The Great Reset' van het WEF: alle bestaande structuren moeten kapot waardoor we in de toekomst allemaal even arm zullen zijn. Tegelijkertijd beweert het WEF dat we dan zonder bezit toch gelukkig zullen worden, maar daar heb ik grote twijfels bij.



Onder het mom van cojona worden ons nu al allerlei leuke (normale) dingen om te doen bemoeilijkt of verboden, ik zie onze maatschappij daar echt niet van opknappen. En het zal er in de toekomst niet beter op worden is mijn inschatting.
sivert dieters / belangstellende
en blijf ik me verbazen over arme gemeentes als Oldambt en Midden Groningen waar in tijden van thuiswerk (dreigende leegstand dus) voor tientallen miljoenen paleizen genaamd gemeentehuis verrijzen ;mijn begrip voor de gemeentes is 0,0
2C
Het systeem moet volledig op de schop. Zelfs Franse ambtenaren en bestuurders zouden wellicht jaloers zijn op de centralistische inrichting in Nederland, waar gemeenten bijna totaal zijn overgeleverd aan en afhankelijk zijn van een centraal orgaan in Den Haag, het Rijk. Er moet een vaste verdeelsleutel komen voor de overheidsinkomsten, waar bijv. 30% automatisch vloeit naar gemeenten. Voor verdeling tussen gemeenten kan een simpele verdeelsleutel worden gehanteerd, met een drietal variabelen: aantal inwoners, oppervlakte en gemiddeld inkomen. Zonder achterlijke manipuleerbare 'fine-tuning' mechanismen en variabelen. Verder zullen gemeenten zelf meer beleidsvrijheid moeten krijgen om belasting te heffen en om zelfstandig beleid te kunnen voeren, zonder allerlei voorschriften vanuit Den Haag. Dat is pas echte decentralisatie, zonder dat gemeenten steeds moeten gaan bedelen in Den Haag.
Advertentie