Doorzichtig toezicht

Zo is de overlast van overzomerende ganzen een rijksverantwoordelijkheid, maar zijn voor de overwinterende ganzen de provincies verantwoordelijk. En dan is dit nog een simpel voorbeeld, want voor veel onderwerpen zijn diverse ministeries, de provincies en de gemeenten allemaal een beetje verantwoordelijk, maar niemand helemaal. In het regeerakkoord staat daarom het plan dat bij veel taken maar maximaal twee overheden betrokken mogen zijn: een overheid die beleid vormt en de taak uitvoert, en een overheid die dat coördineert en toezicht erop uitoefent.

Het echte werk, het beleid en de uitvoering van de taken dus, mag volgens het regeerakkoord bij de provincies of bij de gemeenten liggen, maar niet bij allebei. Er mag geen overlap meer zijn in taken van provincies en gemeenten, want dat is niet efficiënt, dat leidt alleen maar tot veel bestuurlijke drukte en bestuurlijk gedoe en tot ellenlang overleg. Om te zorgen dat de gemeenten en provincies zich aan de Haagse wetten, regels en wensen houden, schijnt er coördinatie en toezicht te moeten zijn op de uitvoering van die taken. Het vereist nóg een academische studie om erachter te komen wie verantwoordelijk is voor het toezicht op en de coördinatie van de uitvoering van welke taken.

Duidelijk is dat de ministeries toezicht houden op de provincies. Maar zowel de provincies als de ministeries houden toezicht op de gemeenten. Er zijn ministeries die alles aangrijpen om toezicht uit te gaan oefenen op gemeenten, zoals een vraag van een Tweede Kamerlid over een gemeentelijke taak, of een foute uitvoering van een taak in enige gemeente in een ver verleden.

Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken heeft, tweeënhalf jaar na ondertekening van het regeerakkoord, eindelijk bekendgemaakt wie zij toezicht wil laten houden op de gemeenten. Ze schrijft: ‘Het toezicht op de gemeenten komt vooral bij de provincies te liggen.’ Daarvoor krijgen de provincies een klein beetje geld, voldoende om voor drie tot vier dagen in de week één toezichthouder met schaal negen te kunnen aanstellen. Die zal de gemeenten wel in toom houden! Maar de minister vervolgt: ‘Voor de gemeentelijke beleidsterreinen waarop de provincies geen taak hebben en dus inhoudelijke expertise missen, zullen ministeries toezicht houden op de gemeenten.’

Zijn er veel van die gemeentelijke beleidsterreinen waar de provincies geen taak hebben, en waar de ministeries dus toezicht op de gemeenten moet gaan houden? Jazeker. Sterker nog, in het regeerakkoord staat juist het plan om de uitvoering van taken ofwel bij de gemeenten, ofwel bij de provincies te leggen. Maar niet bij beide. Wie het plan uit het regeerakkoord combineert met het toezichtplan van de minister, moet concluderen dat de provincies zich niet meer mogen bemoeien met gemeentelijke taken. De ministeries gaan ook toezicht op de gemeenten houden.