Alleen in Roemenië zijn gemeenten nog afhankelijker van rijk

Ruim twee derde van de inkomsten van gemeenten komt van de centrale overheid in Den Haag. Elf procent van de inkomsten komt uit lokale belastingen.

Inkomsten gemeenten
Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het jaar dat onder de loep is genomen, is 2013. Het CBS zette de inkomsten van de Nederlandse gemeenten in dat jaar af tegen die van de lokale overheden in andere Europese landen. Conclusie: de Nederlandse lokale overheid int minder belastingen dan de lokale overheid in veel andere landen. Alleen in Roemenië ontvangt de lokale overheid een nog groter deel van haar inkomsten van de centrale overheid.

Reserves aanspreken
Gemeenten gaven in 2013 49 miljard euro uit, deels voor taken die gemeenten verplicht zijn om uit te voeren, zoals de bijstand en andere sociale voorzieningen. Daarnaast voeren gemeenten algemene publieke taken uit, zoals voor ruimtelijke ordening en woningbouw. Aan het uitvoeren van al die taken zitten financiële risico's: er kunnen tegenvallers zijn waardoor gemeenten meer moeten uitgeven dan ze hadden begroot. Die tegenvallers kunnen gemeenten opvangen door hun reserves te gebruiken, de belastingen te verhogen of te bezuinigen. Doordat gemeenten een klein deel van hun inkomsten uit belastingen krijgen en bezuinigingen vaak pas op iets langere termijn effect hebben, moeten gemeenten bij tegenvallers meestal hun reserves aanspreken.

Lokale belastingen
Het aandeel van belastingen in de inkomsten van de lokale overheid is in Nederland het kleinst van heel Europa. Enige uitzondering is Malta, waar de lokale overheid helemaal geen belasting int. De lokale belastingen, zoals de onroerendezaakbelasting (ozb), rioolrechten, de opcenten motorrijtuigenbelasting en de belastingen van de waterschappen, vormen in Nederland 10 procent van de inkomsten van de lagere overheden. Dat ligt ruim onder het EU-gemiddelde van 36 procent.

Veel taken gedecentraliseerd
In 2013 besteedde de Nederlandse lokale overheid 90 miljard euro van het totale overheidsbudget van 300 miljard euro. De lokale overheid voert daarmee een belangrijk deel van de overheidstaken uit. Veel meer dan in andere Europese landen, zijn in Nederland relatief veel taken gedecentraliseerd. Alleen in Polen en de Scandinavische landen Denemarken, Zweden en Finland voert de lokale overheid nog meer taken uit. In deze landen haalt de lokale overheid wel een groter deel van de inkomsten uit belastingen. Dit varieert van 32 procent in Polen tot 57 procent in Zweden.

Transitie sociale domein
Gemeenten in Nederland krijgen er per 1 januari een omvangrijk pakket aan taken bij door de decentralisatie van de jeugdzorg, werk en inkomen en de zorg aan langdurig zieken en ouderen. De overdracht van het rijk aan gemeenten neemt hierdoor met ongeveer 7 miljard euro toe. Het CBS wijst erop dat met die beleidswijziging de financiële risico's voor gemeenten toenemen en de afhankelijkheid van Den Haag groeit.