Kaalslag dreigt door dure energie

Maatschappelijke organisaties zoals buurthuizen en sportverenigingen worstelen met de hoge energieprijzen. Sommige vrezen zelfs kopje onder te gaan. In hoeverre de landelijke steunregelingen uitkomst bieden, is nog onzeker. Gemeenten als Harderwijk en Gouda kiezen ervoor om nu al hulp te bieden.

De afgelopen maanden heeft de rijksoverheid historische maatregelen genomen om de stijging van de energieprijzen te dempen. Maar de steun is tot nu toe vooral gericht op huishoudens. Maatschappelijke organisaties zoals voetbalclubs, zwembaden, wijkcentra, musea en bibliotheken kampen ook met exploderende energierekeningen, maar wat zij aan overheidssteun kunnen verwachten, is nog onduidelijk.

In een onlangs gepubliceerde serie artikelen nam Binnenlands Bestuur de temperatuur op bij allerlei soorten maatschappelijke organisaties die te maken krijgen met een stijgende energienota. Zo vertelt Herman Horst, directeur van vijftien bibliotheekfilialen in en rond Tilburg, dat de energielasten nu al 83 procent hoger liggen dan begroot. Een voor de hand liggende oplossing is er niet: tarieven verhogen, entree heffen voor evenementen die nu gratis zijn, minder boeken aanschaffen, snijden in openingstijden of personeel – het zijn allemaal ingrijpende maatregelen die raken aan de kerntaken van de bibliotheek.

Ook musea hebben het zwaar. Museum Thorn in de Limburgse gemeente Maasgouw heeft zelfs de deuren al moeten sluiten. De energiekosten dreigen volgend jaar te stijgen tot 50.000 euro. ‘Dat is meer dan er hier jaarlijks binnenkomt aan entree, museumjaarkaarten en subsidie bij elkaar’, vertelt bestuurslid Yvonne van Mierlo. ‘Dus dat gaat niet.’

Sportverenigingen hebben al creatieve manieren bedacht om energie te besparen. Zwembaden laten de temperatuur in het bad iets afkoelen, schaatshallen laten het licht minder fel branden, voetbalclubs verzoeken hun leden om thuis te douchen. Maar dat zal niet genoeg zijn om de enorme prijsstijgingen te compenseren.

Geen reactie

Veel van deze organisaties geven aan dat ze bij de gemeente hebben aangeklopt voor hulp. Maar dat heeft tot nu toe nog niets opgeleverd. Bestuurslid Bauke Krijgsman van de Oostzaanse voetbalclub OFC zegt ‘geen enkele reactie’ te krijgen van de gemeente op zijn vragen over de opgelopen kosten. Ook het inmiddels gesloten Museum Thorn kreeg geen steun van de gemeente. Extra wrang is dat de gemeente Maasgouw, die eigenaar is van het pand waarin het museum huisde, eerder niet wilde meewerken aan verduurzaming van het gebouw.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) herkent het beeld dat maatschappelijke organisaties aankloppen bij de gemeente voor hulp. Veel gemeenten hebben echter onvoldoende middelen om aan hen ondersteuning te bieden, ziet de VNG. Compensatie is zowel financieel als ‘uitvoeringstechnisch’ niet haalbaar. Bovendien is de inflatie een landelijk probleem dat om een structurele oplossing vanuit het rijk vraagt, vindt de VNG. Is die landelijke oplossing al onderweg? Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) meldt dat er voor maatschappelijke organisaties nog geen specifieke regeling in de maak is. Wel valt een deel van de organisaties onder de twee steunregelingen die al zijn afgekondigd.

Dan gaat het om het prijsplafond voor huishoudens en kleinverbruikers en de Tegemoetkoming Energiekosten (TEK) voor het energie-intensieve MKB (middenen kleinbedrijf). Dat zal echter niet voor alle organisaties uitkomst bieden. Sport koepel NOC-NSF heeft al aangegeven dat sommige verenigingen tussen de twee regelingen in vallen. Een van de voorwaarden voor de laatste regeling is bijvoorbeeld dat minstens 12,5 procent van de omzet uit energiekosten bestaat.

Afwachten

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is nog aan het inventariseren of er voor de sportsector een aparte steunregeling nodig is. Ook musea en theaters zullen nog even moeten afwachten. Minister Robbert Dijkgraaf (D66) van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft beloofd dat er 1 december meer duidelijkheid komt over een mogelijke compensatieregeling voor culturele instellingen. ‘Het vergt nog het nodige denkwerk om iets dergelijks te regelen’, zei de minister daarover tegen omroep WNL.

Voor scholen die in acute geldnood zijn gekomen door de energiecrisis, is er een meldpunt ingesteld, laat het ministerie van OCW desgevraagd weten. Als de school op korte termijn de deuren niet meer open kan houden, wordt er een oplossing gezocht. Maar op het moment van schrijven is er nog geen sprake van dat soort noodsituaties, vertelt een woordvoerder. ‘Er zijn wel scholen die zeggen: over drie, vier, vijf maanden hebben we een probleem.’

Tot slot is er een subsidieregeling die bijdraagt aan de kosten van verduurzaming van maatschappelijk vastgoed. Beheerders van allerlei gebouwen met een publieke functie, zoals scholen, poppodia, moskeeen, buurthuizen, ziekenhuizen of rijksmonumenten, komen in aanmerking voor de DUMAVA (duurzaam maatschappelijk vastgoed). Uit de subsidiepot kan 30 procent van de kosten van verduurzamingsprojecten worden betaald. De regeling, waar 150 miljoen euro voor beschikbaar was, werd echter al op dag één overtekend. De volgende ronde begint in principe pas in 2024, maar de uitvoeringsdienst RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) doet zijn best om die datum naar voren te halen.

Winterplan

Of er landelijke steunregelingen komen voor maatschappelijke organisaties en hoe die eruitzien, zal dus nog moeten blijken. Ondertussen houden veel gemeenten de boot af. Maar niet allemaal. Sommige besluiten om niet op Den Haag te wachten en op eigen kracht een noodfonds in te stellen. Zo maakten de gemeenten Gouda en Harderwijk respectievelijk 1,7 miljoen en 500.000 euro vrij voor maatschappelijke organisaties die de energierekening niet meer kunnen betalen. In Gouda kunnen organisaties al deze maand een eerste aanvraag doen voor de steunregeling. Als ze aan de voorwaarden voldoen, wordt 85 procent van de lastenstijging vanuit het noodfonds betaald. De regeling is onderdeel van een breder ‘winterplan’ om te effecten van de inflatie te dempen.

‘Wij willen niet afwachten tot het rijk met maatregelen komt’, zegt wethouder Michiel Bunnik (financiën, sport, CDA). ‘In Gouda mag niemand in de kou staan.’ Bunnik heeft een quickscan laten uitvoeren om te inventariseren welke organisaties geraakt worden door de hoge energieprijzen. ‘Je hoort dat er echt verenigingen zijn die niet weten hoe ze de rekening moeten betalen. Sportclubs hebben aangegeven dat ze het niet lang volhouden, en we hebben ook signalen gekregen van musea en de schouwburg. Als sportverenigingen hun contributie moeten verhogen waardoor sommige kinderen niet kunnen sporten, zou ik dat heel ellendig vinden. En ik moet er niet aan denken dat de schouwburg omvalt.’

Wethouder Bunnik wil als voorwaarde aan de steunregeling koppelen dat organisaties aan de slag gaan met energiebesparende maatregelen, zodat het verbruik op de langere termijn omlaaggaat. De regeling blijft ook in 2023 beschikbaar, en wordt misschien zelfs tot 2024 verlengd, omdat de gemeente verwacht dat de hoge prijzen nog wel een tijd zouden kunnen aanhouden. Bunnik hoopt dat de kosten die de gemeente nu maakt, later worden gecompenseerd door het rijk, zoals dat ook is gebeurd met de steunmaatregelen tijdens de coronacrisis.

Coronacrisis

Ook de gemeente Harderwijk kreeg berichten van sportclubs, culturele instellingen en kerken die hun energienota fors zagen stijgen. ‘Wij zagen de financiële mogelijkheid om daarvoor 500.000 euro vrij te spelen’, aldus wethouder Wilco Mazier (financiën, CDA). De Harderwijkse regeling moet begin 2023 van start gaan. De details ervan worden nog uitgewerkt. Mazier wil daarbij putten uit de kennis die tijdens de coronacrisis is opgedaan – toen verleenden gemeenten immers ook hulp aan organisaties in geldnood.

De wethouder waarschuwt alvast dat het steunpakket niet alle problemen zal verhelpen. ‘Wij kunnen natuurlijk niet alle lasten dragen, zeker niet met die 500.000 euro.’ Of de regeling voor sommige organisaties misschien te laat komt? Mazier verwacht van niet. ‘De meeste hebben nieuwe tarieven vanaf 1 januari.’