Bestuursschool

Hoe laat het rijk eigenlijk de gemeenten doen wat het rijk wil? Regelt het rijk dat bestuurlijk, met wetten, besluiten, voorschriften en inspecties? Of regelt het rijk dat financieel, met prikkels en bonussen voor gewenste uitkomsten?

Achter deze vraag zit de visie op de bestuurlijke verhouding en financiële verhouding. Er bestaan twee visies op, twee denkrichtingen, of zo u wil, twee scholen.

De ene school is dat bestuur voorgaat op financiën. Ik noem deze visie de bestuursschool. Het rijk schrijft bestuurlijk, dus met wetten en regels, voor wat gemeenten moeten doen. Controleert of gemeenten dat goed doen. En betaalt de kosten van de gemeenten.

De andere visie, die ik de financiële school noem, gebruikt vooral financiële instrumenten om gemeenten te laten doen wat het rijk wil. Zoals bonussen voor gehaalde resultaten en financiële sancties als iets niet lukt.

Achter deze twee scholen schuilt een verschil in vertrouwen dat het rijk in de gemeenten heeft. Ofwel het rijk vertrouwt erop dat de gemeenten zich houden aan de wetten. Dat ze hun taken goed uitvoeren. Dat ze hun best doen voor hun inwoners, om de jeugdzorg goed te regelen, de werklozen aan werk te helpen, goede huizen te bouwen voor hun woningzoekenden. Dat is de bestuursschool. Dan kan het rijk simpelweg de kosten vergoeden die de gemeenten voor deze taken maken. Maar heeft het rijk weinig vertrouwen in de gemeenten? Ziet het rijk gemeenten vooral als organisaties die zoveel mogelijk rijksgeld willen verzamelen?

Dan zet het rijk ook financiële prikkels in, volgens de visie van de financiële school. Ik zie in Nederland – gelukkig – vooral de bestuursschool. Bestuur gaat voor op financiën. Ik noem drie voorbeelden. De grenzen voor artikel 12, met extra geld uit het gemeentefonds, zijn laag. Maar de gemeenten maken daar geen misbruik van. De gemeenten leggen goede wegen aan, niet zogoedkoopmogelijke wegen. En de gemeenten leveren veel meer jeugdzorg dan waarvoor ze geld krijgen – want de bestuurlijke opdracht gaat voor op de financiële beperking.

Maar ik zie ook financiële school, zoals bij de bijstand en de asielspreidingswet. Ik roep het rijk op consequenter te kiezen voor de bestuursschool, niet voor de financiële school. Stop met financiële prikkels en bonussen voor de gemeenten. En toon je vertrouwen in de gemeenten.