BDO: 'Onwerkbaar perspectief voor gemeenten'

Gemeenten hebben over twee jaar niet meer genoeg geld om hun wettelijke taken uit te voeren. Dat blijkt uit de Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO. Grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en de woningbouw komen als eerste onder druk te staan. In totaal verwachten gemeenten in 2026 een gezamenlijk tekort van 1,1 miljard euro.

Sombere vooruitzichten

BDO presenteert ieder jaar een benchmark waarin zij kijkt naar de financiële gezondheid van gemeenten. Dit op basis van de jaarrekeningen en de meerjarenbegrotingen. In 2022 had slechts acht procent van de gemeenten een tekort. Het financieel overschot was dat jaar ook flink, en soortgelijke resultaten worden verwacht voor 2023. Net als vorig jaar concludeert BDO echter dat er een somber vooruitzicht is voor de komende jaren. ‘De taken en opgaven van gemeenten nemen toe, terwijl de financiële middelen afnemen. De balans is zoek’, constateert Rob Bouman, partner Audit & Assurance bij BDO.

Onvoldoendes

Onvermijdelijk leidt die gebrekkige balans tot het niet uitvoeren van taken. Dat punt wordt bereikt in 2026, zo toont de benchmark. Om een realistischer beeld te krijgen van de financiële gezondheid van gemeenten in die jaren heeft BDO dit jaar een andere systematiek moeten gebruiken. Het aantal gemeenten dat een onvoldoende krijgt als rapportcijfer voor de financiën verachtvoudigt ten opzichte van de benchmark van vorig jaar. Ruim tachtig procent van de gemeenten heeft vanaf 2026 een negatief saldo. Zo bleek eind vorige week al uit een publicatie van de VNG.

Duidelijkheid

Het gebrek aan geld is niet de enige bedreiging voor lokale overheden. Het tekort aan personeel maakt het voor gemeenten nu al lastig om de reguliere taken uit te voeren, laat staan de vele taken die nog op ze afkomen. Daarnaast is er over het geld dat wel richting de gemeente komt vaak tot het laatste moment onzekerheid. BDO heeft een aantal wethouders en de VNG gevraagd om een eerste reactie op de bevindingen. Allemaal zeggen zij dat het rijk meer duidelijkheid moet geven over de toekomstige financiële positie van gemeenten.

Onzekerheid blijft

Voorlopig komt daar ook geen verandering in, vreest BDO. ‘De onzekerheden zijn en blijven voorlopig groot, onder andere door de val van het kabinet en de dreigende bezuinigingen. Er is nog geen overeenstemming over de uitwerking van de nieuwe financieringssystematiek vanuit het Rijk. Een lange formatie kan zelfs betekenen dat gemeenten ook bij het opstellen van de begroting 2025–2028 nog geen duidelijkheid hebben over het financieel perspectief vanaf 2026’, waarschuwt Bouman. Daarnaast wijst BDO op het perspectief van het rijk. Die vindt de nieuwe begrotingssystematiek (koppeling aan het BBP) voorspelbaar en ziet dat de uitvoeringskracht van gemeenten beperkt is. Extra financiële middelen veranderen dat niet zomaar.

Niet afwachten

Volgens BDO moeten gemeenten niet wachten op de uitkomsten van de kabinetsformatie, zoals ze nu soms wel aangeven te doen. Het is van belang nu al prioriteiten te stellen en keuzes te maken. ‘Niet alleen over geld praten maar vooral de opgave centraal stellen’, zegt Bouman. ‘Op dit moment lijkt geld nog geen belemmerende factor, maar als het zo blijft is dat over twee jaar wel het geval. Dan moeten gemeenten gaan bezuinigen op dingen als de WMO en het onderhoud van de openbare ruimte.’