BDO: Nog steeds structurele tekorten bij gemeenten

De meeste gemeenten behaalden in 2020 een positief financieel resultaat, meldt accountantsbureau BDO. Dat is echter vooral te wijten aan incidentele meevallers. De financiële positie van Nederlandse gemeenten op de lange termijn is nog steeds zorgwekkend. 

Overschot
Dat is op te maken uit de jaarlijkse Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs, die een inzicht geeft in de 'financiële performance' van gemeenten. Coronajaar 2020 blijkt (ook) in financieel opzicht een ongebruikelijk jaar te zijn geweest. Ondanks dat gemeenten een gezamenlijk tekort van 1,3 miljard euro hadden verwacht, werd het jaar afgesloten met een overschot van maar liefst 4,6 miljard.

Meevallers
'Je zou denken: dat is een goed teken', aldus Rob Bouman, voorzitter van de branchegroep overheid bij BDO. 'Maar in de dagelijkse praktijk zien wij dat gemeenten het nog steeds financieel lastig hebben'. Het overschot is namelijk te wijten aan een reeks eenmalige meevallers die de structurele problemen in de gemeentefinanciën maskeren. De grootste meevaller betreft de verkoop van Eneco-aandelen.

Tafelzilver
Bouman: 'Vierenveertig gemeenten hebben, je zou haast zeggen, hun tafelzilver verkocht. Dat ging om een totaalbedrag van 4,1 miljard. Haal je dat van het totale overschot van 4,6 miljard af, dan blijft er nog maar een kleine plus over.' Bouman verwacht dat de Eneco-gemeenten, die vooral in Zuid-Holland liggen, zonder de verkoop van de aandelen alsnog een tekort hadden gehad in 2020. Bovendien zorgt het in de toekomst voor een nog groter gat in de begroting, omdat ze de komende jaren de dividendinkomsten zullen moeten missen.

Coronagelden
Een andere meevaller in 2020 was de eenmalige bijdrage voor de jeugdzorg van 1 miljard euro. Daarnaast zijn gemeenten voor 1 miljard euro gecompenseerd in de kosten die ze maakten als gevolg van de coronacrisis. 'Streep je de coronagelden weg, dan lopen de tekorten op', zegt Johan Hamster, wethouder financiën van de gemeente Stadskanaal, daarover. En ten slotte ziet BDO ook dat gemeenten hebben 'bespaard' door bepaalde activiteiten en investeringen uit te stellen. 'Eigenlijk is het helemaal niet zo'n positief resultaat', concludeert Bouman.

Verschralend
BDO constateert op basis van de cijfers en een recente publicatie van het VNG dat gemeentelijke investeringen in wegen, scholen en andere voorzieningen de afgelopen twee jaar afnamen. Bouman: ‘Dit houdt zonder twijfel verband met de financiële tekorten van de afgelopen jaren en de hierdoor noodzakelijke bezuinigingen die gemeenten hebben doorgevoerd. Dat wordt nog extra versterkt door de impact van corona. Dit alles heeft een verschralend effect op de voorzieningen en het lokaal bestuur van de gemeenten.’ Volgens het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) hebben gemeenten over 2020 daarom ook een forse stijging aan gemeentelijke belastingen doorgevoerd. Zo stegen de gemeentelijke woonlasten voor meerpersoonshuishoudens met een eigen huis met ruim 5 procent: de sterkste stijging in jaren. 

Krimpregio’s
De regionale verschillen tussen gemeenten waren in 2020 groter dan ooit, stelt BDO. Hoewel 230 gemeenten het jaar afsloten met een overschot, hadden 125 gemeenten (ruim een op de drie) een tekort, ondanks de meevallers. Het gezamenlijke tekort van die 125 gemeenten bedroeg 509 miljoen. 'Dat is natuurlijk gigantisch', aldus Bouman. 'Dat is bijna 4 miljoen per gemeente.' Er zijn verschillende redenen waarom sommige gemeenten het zwaarder hebben dan andere, zegt Bouman. Maar in algemene zin zijn het de gemeenten in krimpregio's die het diepst in de rode cijfers zitten.

Vertrouwen
Het grote verschil tussen de begrotingen van gemeenten (die een tekort van 1,3 miljard voorspelden) en de uiteindelijke resultaten (die optellen tot een overschot van 4,6 miljard) wijst op een ander structureel probleem in de gemeentefinanciën, stellen de accountants. Dat de begrotingen 'onvoldoende voorspellend' zijn, is het gevolg van de grote financiële afhankelijkheid van het rijk, die zo'n 80 procent van alle uitgaven van de gemeenten financiert. 'Als daar tegenvallers in zitten, of eenmalige middelen, is dat ontzettend lastig begroten voor gemeenten', licht Bouman toe. 'Die onzekerheid moet afnemen. Je ziet ook dat daardoor het vertrouwen tussen het rijk en gemeenten aanzienlijk is afgenomen.' Gemeenten hebben volgens hem behoefte aan meer helderheid over de langetermijnfinanciering.

Uitdagingen
Ook over 2022 verwachten de meeste gemeenten een tekort. Er zijn dan ook de nodige uitdagingen te verwachten de komende jaren. Zo zijn de structurele tekorten in de jeugdzorg nog niet opgelost. Daarnaast komen er allerlei nieuwe opgaven bij, zoals de energietransitie, digitalisering, woningbouw en de blijvende aanpak van de coronacrisis. Bij dat soort opgaven moeten gemeenten kritisch zijn op de financiële afspraken met het rijk, adviseert BDO, om verdere tekorten en onzekerheden te voorkomen.