BDO-Benchmark Nederlandse gemeenten 2022

Incidentele voordelen maskeren structurele problematiek Grote maatschappelijke opgaven vragen om vertrouwen tussen rijk en gemeenten  Verschraling voorzieningen door afname investeringen van gemeenten  Gemeenten verwachten gezamenlijk tekort van € 1 miljard euro.

Incidentele voordelen maskeren structurele problematiek. Nederlandse gemeenten kampen met structurele financiële uitdagingen. Hoewel het resultaat van alle gemeenten met 4,6 miljard euro in 2020 positief was, sloot nog steeds ruim één op de drie (125 gemeenten) af met een tekort. De onderlinge verschillen tussen de 355 gemeenten zijn enorm. Het positieve resultaat was vooral het gevolg van incidentele voordelen. Verdere verschraling van gemeentelijke voorzieningen ligt nog steeds op de loer, terwijl de uitdagingen veel groter worden. De 355 gemeenten verwachten dit jaar gezamenlijk een tekort van één miljard euro.

Dit blijkt uit de Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. Hierin is de financiële gezondheid van alle 355 gemeenten beoordeeld op basis van de jaarrekeningen over 2020, met als resultaat een financiële ranking van alle gemeenten, verdeeld naar inwoneraantal. Daarnaast zijn de begrotingen voor 2022 geanalyseerd. 

Positief resultaat vooral gevolg van incidentele voordelen

In financieel opzicht was 2020 voor veel gemeenten geen slecht jaar, ondanks de coronacrisis. Het positieve resultaat van alle gemeenten gezamenlijk was 4,6 miljard euro, terwijl het jaar ervoor nog sprake was van een verlies van 747 miljoen euro. De meevallende cijfers zijn voor een flink deel toe te schrijven aan de verkoop van Eneco-aandelen door 44 gemeenten, waarmee in totaal een bedrag van 4,1 miljard euro gemoeid was. Daarnaast hebben gemeenten voor de periode 2019 tot en met 2021 een aanvullende bijdrage van één miljard euro voor jeugdzorg ontvangen. Ook kregen gemeenten één miljard euro aan coronasteun en hebben gemeenten minder geld uitgegeven omdat er in het eerste coronajaar minder activiteiten zijn geweest. Rob Bouman, voorzitter branchegroep Overheid van BDO: “Deze eenmalige meevallers camoufleren de onderliggende zorgelijke situatie. Ook constateren wij dat de begrotingen van gemeenten geen goede verwachtingen weergeven, mede omdat ze zeer sterk afhankelijk zijn van bijdragen van het Rijk. Vorig jaar prognosticeerde 80% van de gemeenten een tekort, maar dat kwam uiteindelijk uit op slechts 35% (125 gemeenten). Als we uitgaan van de begrotingen voor komend jaar, dan verwachten gemeenten opnieuw een tekort van maar liefst één miljard euro.”

Verschillen zijn groter dan ooit

Dit jaar zijn de regionale verschillen groter dan ooit. Overschotten zijn er met name in de provincies Zuid-Holland (dankzij de Eneco-aandelen), Flevoland en Zeeland. Tekorten doen zich vooral voor in Utrecht, Drenthe en Limburg. De gemiddelde solvabiliteit, het financiële kengetal voor de mate waarin gemeenten in staat zijn om aan hun financiële verplichtingen te voldoen, krabbelde na jaren van daling in 2020 weer iets op dankzij incidentele financiële meevallers. Toch heeft nog steeds één op de vijf gemeenten een solvabiliteit onder de kritische grens van 20%.
Het weerstandsvermogen laat zien in hoeverre er voldoende buffers zijn om mogelijke tegenvallers en risico’s op te vangen. Zo’n 8% van de gemeenten geeft aan dat de buffers niet toereikend zijn voor het opvangen van mogelijke tegenvallers. 

Investering blijven achter, gemeentelijke belastingen stijgen

BDO constateert op basis van de cijfers en een recente publicatie van het VNG dat gemeentelijke investeringen in wegen, scholen en andere voorzieningen de afgelopen twee jaar afnamen. Bouman: “Dit houdt zonder twijfel verband met de financiële tekorten van de afgelopen jaren en de hierdoor noodzakelijke bezuinigingen die gemeenten hebben doorgevoerd. Dat wordt nog extra versterkt door de impact van corona. Dit alles heeft een verschralend effect op de voorzieningen en het lokaal bestuur van de gemeenten.” Volgens het COELO hebben gemeenten over 2020 daarom ook een forse stijging aan gemeentelijke belastingen doorgevoerd. Zo stegen de gemeentelijke woonlasten voor meerpersoonshuishoudens met een eigen huis met ruim 5%, de sterkste stijging in jaren. 

Sociaal domein drukt zwaarder dan ooit op de jaarrekening

De gemeentelijke financiën blijven onder druk staan door de tekorten in het sociaal domein. De totale uitgaven van gemeenten in het sociaal domein stegen in 2020 met maar liefst 12% tot meer dan drie miljard euro ten opzichte van 2019. Dit komt mede door de geïntroduceerde Tozo uitkering voor zelfstandige ondernemers vanwege de coronacrisis. Per inwoner stegen in 2020 de kosten tot 1.669 euro, terwijl dat in 2019 nog 1.493 euro per inwoner was. Het aantal gemeenten waar het sociaal domein voor meer dan de helft op de kosten drukt, is in 2020 verder toegenomen.

Structureel financieel gezond beleid, herstel van vertrouwen en langetermijnvisie

BDO doet gemeenten een aantal aanbevelingen. Bouman: “De financiële situatie van gemeente vraagt om een lange termijn visie en een structureel gezond financieel beleid. De resultaten van 2020 zijn sterk beïnvloed door extra rijksbijdragen voor jeugdzorg, compensatie van de effecten van corona en uitgestelde investeringen. Maar gemeenten hebben behoefte aan een langetermijnvisie en stabiliteit vanuit het landelijke overheidsbeleid. We zitten kort na de presentatie van het regeerakkoord en de gemeenteraadsverkiezingen staan bijna voor de deur. Het is belangrijker dan ooit om het komende jaar het vertrouwen tussen rijk en gemeenten te herstellen en andere vormen van samenwerken en financieren te ontwikkelen. Daarbij is meer behoefte aan sturing op basis van vertrouwen, en minder op basis van controle. Met de energietransitie, woningbouw opgaven, stijgende zorgkosten (jeugd), de digitale transformatie en de coronacrisis zijn de uitdagingen van gemeenten groter dan ooit.”

---

Over de Benchmark Nederlandse gemeenten

BDO doet regelmatig onderzoek in de publieke sector, onder andere in de zorg- en overheidssector. Door de analyse van openbare kengetallen beoogt BDO de financiële gezondheid van de diverse sectoren objectief in kaart te brengen. De BDO-Benchmark Nederlandse gemeenten verschijnt dit jaar voor de vierde keer. Naast de financiële analyse en een doorkijkje naar de gemeentelijke begrotingen voor 2022, beschrijft het rapport de belangrijkste uitdagingen, conclusies en aanbevelingen. Ook heeft BDO net als vorig jaar rapportcijfers toegekend aan individuele gemeenten (te bekijken in de online analysetool) en diverse gemeenten aan het woord gelaten over hun financieel beleid, ervaringen en adviezen voor andere gemeenten. Raadpleeg het volledige rapport voor alle details.

DOWNLOAD BENCHMARKRAPPORT 2022

---

Voor meer informatie:

Sterk Werk Communicatie
Frans Colthoff
Tel.: 06 30 85 13 60
E-mail: frans.colthoff@sterkwerk.nl