Bankieren bij de staat had ook gekund

Al voordat de Nederlandse staat banken begon op te kopen, speelde het ministerie van Financiën voor bank. Een aantal (semi-)overheidsinstanties, zoals rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT), baten-lastendiensten en sociale fondsen, lenen geld en parkeren tegoeden bij de schatkist.

Ook decentrale overheden kunnen van deze faciliteit, die sinds september 2003 bestaat, gebruikmaken. Geen enkele gemeente doet dat, blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur. De meeste partijen die wel schatkistbankieren, zoals politieregio’s, ProRail, CBS, de Rijksgebouwendienst of het UWV, hebben geen keuze: schatkistbankieren is voor hen verplicht. Zij moeten hun overtollig geld bij Financiën parkeren en krijgen daarvoor een rente die gelijkstaat aan de interbancaire Euribortarieven. Tegen dezelfde tarieven kunnen ze ook geld bij de Nederlandse staat lenen. Wie meer geld spaart dan leent, krijgt bovendien een bonusrente.

In totaal maken zo’n tweehonderd instanties gebruik van de mogelijkheid tot schatkistbankieren. Ze hebben samen gemiddeld zo’n zes miljard euro netto bij Financiën geparkeerd. Dat is het verschil tussen wat ze tijdelijk hebben uitstaan en wat ze aan geld lenen bij de schatkist. Het totale bedrag schommelt nogal. In juni van dit jaar stond er tien miljard aan leningen uit, terwijl schatkistbankierende instellingen een kleine veertien miljard op deposito’s en betaalrekeningen hadden uitstaan bij Financiën.

Gemeenten, provincies en onderwijsinstellingen zijn ook rechtspersonen met een wettelijke taak, maar mogen zelf kiezen of ze bij de staat bankieren. Slechts 45 onderwijsinstellingen doen dat; niet één gemeente of provincie. Alleen het geld voor enkele specifieke potjes, zoals het subsidiefonds voor spoordoorsnijdingen, staat bij Financiën.

De voornaamste reden voor decentrale overheden en onderwijsinstellingen om niet bij de schatkist te bankieren, was lange tijd de hogere rente die gewone banken bieden op uitstaande tegoeden. Decentrale overheden zijn vaak goede klanten en kunnen daardoor rekenen op een voorkeursbehandeling en scherpe tariefstelling. Bij schatkistbankieren houdt een gemeente wel haar rekening bij een commerciële bank, maar het saldo op die rekening wordt aan het eind van elke dag automatisch overgeheveld naar Financiën, het zogenoemde zero-balancing. Voor een bank is een gemeente die bij de schatkist bankiert daarom geen interessante klant meer. Decentrale overheden die wel oren hebben naar de mogelijkheid om goedkoop te lenen bij de staat haken toch vaak af, omdat dan automatisch de eis geldt dat ze ook hun overtollige gelden naar Den Haag brengen.

Autonomie

De noodzaak voor schatkistbankieren was er lange tijd niet omdat de BNG en de Waterschapsbank betere tarieven en service boden met een vergelijkbare zekerheid. Daarbij speelt mee dat decentrale overheden bang zijn dat hun financiële autonomie wordt aangetast als ze hun geld bij de schatkist onderbrengen, zeker als dat de enige partij is waar ze terechtkunnen. Ook is er grote onbekendheid met het fenomeen schatkistbankieren. Een rondje langs een aantal gemeenten en provincies leert dat er ooit weleens is gekeken naar de mogelijkheid van schatkistbankieren, maar dat toen de conclusie was dat dat geen interessante optie was. Een actueel beeld van de huidige tarieven voor lenen en sparen bij de Staat ontbreekt.

Voor het rijk is schatkistbankieren interessant. Hoe meer overheidsinstanties hun geld uitzetten bij Financiën, hoe minder het rijk hoeft te lenen op de geldmarkt; het voordeel gaat naar de algemene middelen van het rijk. Ook voor de bankierende partij kan schatkistbankieren interessant zijn. Omdat de staat relatief goedkoop geld kan aantrekken, kan het goedkoop geld uitlenen. De rentes van Financiën op spaartegoeden zijn inmiddels concurrerend met die van de markt en bieden anders dan de markt, veel meer zekerheid dat het geld ook weer terugkomt. Minister Bos wil meer overheden bij hem laten bankieren. Een verplichting wordt hier en daar al geopperd. Gemeenten en provincies zijn nu de mogelijkheden aan het onderzoeken.

De afgelopen jaren heeft Financiën weinig gedaan om partijen die het niet verplicht waren, bij de schatkist aan te trekken. Al voor de kredietcrisis wilde Financiën meer bekendheid geven aan schatkistbankieren. Gekozen werd voor een zeer geleidelijke groei om de banken in de markt niet tegen zich in het harnas te jagen. Bovendien ontbreekt de menskracht om voor grote bank te spelen. De huidige ploeg van zeven accountmanagers heeft zijn handen vol aan de verplichte klanten. (adv) Bankieren bij de staat had ook gekund crisis > Niet één gemeente of provincie doet aan schatkistbankieren. Hoewel dat financieel aantrekkelijk kan zijn, en minder risicovol is.

De dans ontsprongen

Homme Geertsma, gemeente Westerveld (Drenthe) Wethouder Geertsma van het Drentse Westerveld is de ambtenaar die tijdig gemeentespaargeld weghaalde bij Landsbanki ‘buitengewoon dankbaar’. ‘Hij wordt in het zonnetje gezet. Hoe ga ik u niet verklappen.’ Door goed de stukken van de bank te bestuderen kwam de ambtenaar er in maart al achter dat de IJslanders veel geld moesten bijlenen om de hoge rente, het lokkertje voor de klanten, te kunnen opbrengen. Hij trok vervolgens bij het gemeentebestuur aan de bel en direct werd besloten de zes miljoen euro weer terug te halen en bij ING onder te brengen. Achteraf een wijze beslissing.

 Geertsma: ‘Je krijgt niet voor niks de prestaties van je banken opgestuurd. Veel mensen nemen die voor kennisgeving aan en kijken er niet naar. Dat onze ambtenaar er wel een studie van heeft gemaakt, is heel bijzonder.’ Geertsma heeft kritiek op minister Bos van Financiën: ‘De uitlating dat het ministerie de reserves van lagere overheden maar moet beheren, vind ik kwalijk. Als wij het wisten, dan had de Nederlandse Bank het al helemaal moeten weten, maar die heeft niks gezegd.’