Amsterdam: 9 miljard schuld, maar financieel gezond

Geen enkele andere gemeente heeft zoveel schulden. Sterker nog, ze komen niet eens in de buurt van de circa 9 miljard euro aan schulden die de hoofdstad heeft openstaan. Toch haalt Amsterdam in de jaarlijkse BDO-Benchmark Nederlandse gemeenten een keurige ‘8’ als rapportcijfers als het gaat om de financiële gezondheid. Wethouder Hester van Buren legt uit hoe dat kan.

De oppositie

Wethouder Hester van Buren (PvdA) ziet ook dat in de publieke opinie nog wel eens wordt gesproken over Amsterdam als een gemeente die moeite heeft het hoofd boven water te houden. Regelmatig wordt gewezen naar de schuldpositie om aan te geven dat de gemeente moeite heeft om rond te komen. Volgens de wethouder komt het mede door de oppositie. ‘De VVD blijft roepen dat we 10 miljard schulden hebben en dat dit alarmerend is. Ten eerste is dat niet zo, en ten tweede is de schuldquote gewoon verantwoord. Wij voeren prudent financieel beleid.’

Schuldquote

Daar is BDO het mee eens, al is de schuldquote van Amsterdam wel op het randje. Het accountancy- en adviesbureau publiceert jaarlijks een benchmark waarin het de financiële positie van alle gemeenten onder de loep neemt. Daaruit blijkt dat de hoofdstad een netto schuldquote heeft van 95 procent. Dat betekent dat de netto schulden van de gemeente (het saldo van de schulden en de bezittingen) 95 procent van de jaarlijkse baten bedragen.

Oranje?

Volgens de VNG springt bij een netto schuldquote van meer dan 100 procent ‘het licht op oranje’. Vanaf 130 procent wordt het zorgelijk. Wel zijn bij die cijfers enige nuanceringen nodig. Het zijn richtlijnen. Zo merkt de VNG ook op dat een hogere schuldquote best te verantwoorden is, bijvoorbeeld wanneer de gemeente een grote voorraad grond in het bezit heeft. Laat dit in Amsterdam nu net het geval zijn.

Erfpacht

‘Onze jaarcijfers verschillen heel veel van andere gemeenten omdat we zoveel erfpacht hebben’, aldus Van Buren. ‘Meer dan 100 jaar geleden is daarvoor gekozen om de stad aantrekkelijk te kunnen houden. De gemeente blijft meestal eigenaar van de grond waar woningen op gebouwd zijn. Zo kunnen we betere afspraken maken over het gebruik ervan. Daardoor staan er op onze balans ook veel bezittingen, maar zijn onze schulden ook hoger. Als je de schuld neemt zonder erfpachtdeel is onze schuldpositie in lijn met schuldniveaus in andere gemeenten.’

Schulden en bezit

Dat vraagt wat uitleg. Van Buren vertelt dus dat Amsterdam, veel meer dan andere gemeenten, grond in eigen bezit houdt. Hierdoor loopt de gemeente inkomsten mis, namelijk die inkomsten die normaliter binnenkomen door de verkoop van bouwgrond. Met die opbrengsten betalen gemeenten onder andere de kosten voor het bouwrijp maken van de grond. Omdat Amsterdam dat niet kan, ontstaat er een schuld. Daartegenover staat dat er ook een erfpachtconstructie ontstaat, die jaarlijks geld in het laatje brengt.

CBS

Het CBS bevestigt het verhaal van de wethouder, dat de schuldpositie van de gemeente nuanceert. In een publicatie van begin 2024 staat dat de gemeente Amsterdam vooral veel grond bezit, 'wat onder meer samenhangt met het veelvuldig voorkomen van erfpacht in de hoofdstad'. Daarnaast is de boekwaarde van bedrijfsgebouwen en infrastructuur relatief hoog. 'Tot slot had Amsterdam ook veel financiële bezittingen, zoals deelnemingen in onder meer Schiphol, het Havenbedrijf Amsterdam, Alliander, het Gemeentelijk Vervoerbedrijf, de Johan Cruijff Arena en de afvalverwerker AEB Holding.'

Erfpachtopbrengsten

De hogere schuldpositie brengt rentebetalingen met zich mee, maar de erfpacht levert ook geld op. Zo’n 230 miljoen euro haalt Amsterdam jaarlijks op met de erfpachtbetalingen, meer dan de gehele omvang van de begroting van tal van gemeenten. Daarmee zou Amsterdam ook de schulden kunnen aflossen, maar het meeste gaat weer terug de stad in. ‘We investeren dit jaar meer dan 700 miljoen euro in de stad. Als we dat nu niet doen worden de volgende generaties de dupe. In het verleden is bijvoorbeeld te weinig geïnvesteerd in kades en bruggen, daar merken we nu de gevolgen van.’

Meer knoppen om aan te draaien

Met zulke cijfers lijkt de Amsterdamse begroting bijna onvergelijkbaar met die van andere gemeenten. Toch is ook de hoofdstad niet immuun voor de financiële uitdagingen waar gemeenten momenteel mee geconfronteerd worden. Ook in Amsterdam wordt het ravijnjaar gevoeld. ‘Het is ons gelukt om het ravijn zelf te dichten’, zegt Van Buren. ‘Wij hebben meer knoppen om aan te draaien dan andere gemeenten. De erfpacht, maar ook opbrengsten als het gaat om parkeerbelasting en toeristenbelasting.’ Daarnaast heeft Amsterdam de OZB met 27 procent verhoogd dit jaar.

Grote opgaven

Volgens de wethouder is de positie van Amsterdam, ondanks het grotere handelingsperspectief als het gaat om het voorzien in de eigen inkomsten, niet per se te benijden. ‘Laat ik vooropstellen: het is geweldig om wethouder financiën te zijn in een stad als Amsterdam. Met een begroting van 8 miljard zijn we de tweede begroting na die van het rijk. Maar de kanttekening is natuurlijk dat we ook voor hele grote opgaven staan, met bijvoorbeeld allerlei culturele instellingen en 20 miljoen bezoekers per jaar.’