Compensatie motorrijtuigenbelasting voor provincies

Als het rijk elektrische auto’s vrijstelt van motorrijtuigenbelasting is dat een aantasting van de belastinggrondslag van de provincies. Het ligt in de rede dat het rijk de gederfde inkomsten vergoedt, stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB).

Het rijk wil elektrische auto’s in de periode 2021-2024 volledig vrijstellen van motorrijtuigenbelasting. Hybride auto’s hoeven volgens de kabinetsplannen in die periode maar de helft van de motorrijtuigenbelasting (MRB) te betalen.

Dit heeft gevolgen voor de inkomsten van de provincies; de opcenten zijn de belangrijkste inkomstenbron voor de provincies. Binnenlandse Zaken vroeg de ROB mede namens provinciekoepel om advies hoe om te gaan met deze inkomstenderving. In zijn advies kijkt de ROB vooral naar de interpretatie van artikel 2 van de Financiele- verhoudingswet (Fvw). Daarin is vastgelegd dat het rijk zich rekenschap moet geven van de financiële gevolgen van zijn beleid voor decentrale overheden. Daarnaast moet het rijk aangeven hoe de gevolgen ervan kunnen worden opgevangen. De (gedeeltelijke) vrijstelling van motorrijtuigenbelasting is een eenzijdige rijksmaatregel die de open huishouding van de provincies aantast. Door de inperking van de belastinggrondslag lopen zij potentiële inkomsten mis.

Bij de vaststelling of sprake is van derving moet niet worden gekeken naar de voorspelde groei van het aantal voertuigen op fossiele brandstoffen en zwaardere voertuigen, en daarmee toenemende inkomsten voor de provincie. Ook het feit dat de provincie hun meerjarenraming dan maar op de nieuwe situatie moeten aanpassen, gaat bij de vaststelling van de hoogte van de compensatie niet op, vindt de ROB. Elke euro die de provincie aan opcenten kan heffen als de elektrische en hybride auto’s niet van de MRB waren vrijgesteld, moet door het rijk worden vergoed. Het gaat voor de periode 2021-2024 om 372 miljoen euro voor alle provincies.

Uitschieter
Als het rijk niet tot volledige compensatie wil overgaan – de Fvw verplicht dat niet –, krimpt het eigen belastinggebied van de provincies in 2024 met gemiddeld 5,9 procent, ten opzichte van het scenario waarin provincies wel (volledige) opcenten MRB hadden kunnen heffen op elektrische en hybride auto’s, zo berekent de ROB. Er zijn wel grote provinciale verschillen. Zo krimpt het belastinggebied van Zuid-Holland met 4,4 procent, en dat in Flevoland met 14,5 procent. Gemiddeld dalen de provinciale baten in 2024 met 2,2 procent, met Flevoland weer als uitschieter met een min van 4,9 procent.

Als de provincies de inkomstenderving zelf moeten opvangen door de opcenten voor voertuigen op fossiele brandstoffen te verhogen, gaat dat gemiddeld om een verhoging van 6,2 procent (€12,57) in 2024. In Flevoland stijgen de opcenten met een krappe 30 euro; een stijging van ruim 17 procent. De Raad stelt dat het ‘onmogelijk is om eenduidig vast te stellen welke gevolgen de derving heeft voor de uitvoering van taken’. Sommige provincies zouden hun reserves kunnen aanspreken, maar dat is in de ogen van de ROB geen structurele oplossing.

Het rijk kan er ook voor kiezen provincies vrij te laten in de keuze opcenten te blijven heffen voor elektrische en hybride auto’s. Met zo’n maatregel zijn echter hoge uitvoeringskosten gemoeid en de stimulans om elektrisch te gaan rijden wordt zo deels tenietgedaan, tekent de ROB aan. Het rijk kan provincies ook toestaan de gederfde inkomsten op te vangen door een verhoging van het opcententarief op voertuigen op fossiele brandstoffen. Dat zou elektrisch rijden stimuleren.

Als het rijk besluit tot compensatie, adviseert de Raad de provincies zowel voorals achteraf te compenseren op basis van berekeningen van de gederfde inkomsten per provincie. Vooraf op basis van de voorspelde derving aan de hand van het voorspelde aantal elektrische en hybride auto’s per provincie. Achteraf op basis van de gerealiseerde derving aan de hand van het aantal geregistreerde elektrische en hybride auto’s.