Algoritmekader op komst

315 gemeenten hebben nog geen algoritmes in het nationaal Algoritmeregister staan. Wat weerhoudt ze ervan? Volgens Zaanstad ligt er vooral capaciteitsgebrek ten grondslag aan de keuze om andere prioriteiten te stellen. Bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) denken ze dat onwetendheid over de scope van het register mogelijk ook een rol speelt.

Verkiezing Best Beschreven Algoritme

In afwachting van de AI Act, die mogelijk langer op zich laat wachten dan eerder werd aangenomen, is het nog niet verplicht om algoritmes te registeren. Toch probeert het ministerie van BZK om overheidsorganisaties op allerlei manieren te bewegen om nu al alle algoritmes met impact op inwoners te publiceren in het Algoritmeregister van de Nederlandse overheid. Met het evenement Expeditie Algoritmes bijvoorbeeld, of door een verkiezing uit te schrijven voor het Best Beschreven Algoritme.  

Veel meer aansluitingen dan publicaties

54 overheidsorganisaties hebben inmiddels een of meer algoritmes gepubliceerd in het landelijke register. Het aantal aansluitingen op het register is meer dan twee keer zo hoog, vertelt Marjolein Kortemann, programmamanager van het nationaal Algoritmeregister. Er zijn nu 145 accounts aangemaakt. ‘Wij spreken van een incubatietijd,’ zegt Kortemann. Ze weet dat veel overheden onder meer eerst een mensenrechtentoets op het algoritme uitvoeren voordat ze tot publicatie overgaan. ‘Binnenkort bellen we de organisaties met een account na, om te vragen wat ze ervan weerhoudt om algoritmes te publiceren.’

Rekenkamer Zaanstad: let op uw algoritmes

Zaanstad is één van de 315 gemeenten die nog niet aan het nationaal algoritmeregister bijdragen. De gemeente heeft ook nog geen account heeft aangemaakt of een aansluitsessie gevolgd. Onlangs wees de Rekenkamer van Zaanstad de gemeente op een rapport van de Rekenkamer Metropool Amsterdam (RMA) met daarin verbeterpunten voor de omgang met algoritmes. Terwijl ‘grote broer’ Amsterdam inmiddels 36 algoritmes heeft gepubliceerd, stelt de Rekenkamer Zaanstad vast dat Zaanstad geen algoritmes heeft geregistreerd in het nationale register. Toch acht de Rekenkamer het ‘niet onwaarschijnlijk’ dat Zaanstad ook enkele van de algoritmes gebruikt die er al in staan.

'Op de radar'

Een woordvoerder van gemeente Zaanstad laat desgevraagd aan Binnenlands Bestuur weten dat het onderwerp zeker op de radar staat. ‘Omdat we in vergelijking met bijvoorbeeld Amsterdam weinig doen met kunstmatige intelligentie, hebben we ervoor gekozen de beschikbare capaciteit eerst te focussen op informatiebeheer. Daaronder valt bijvoorbeeld de nieuwe Wet Open Overheid en het tijdig vernietigen of adequaat archiveren van informatie conform de Archiefwet.’

Brede scope

Volgens Zaanstad zouden er sowieso maar twee algoritmes in aanmerking komen voor registratie in het algoritmeregister, namelijk een ‘lerend algoritme’ voor scanauto’s dat nummerplaten leest en een algoritme voor de WOZ-waardering. Het klinkt alsof de gemeente met een smalle blik naar de eigen algoritmes kijkt, vindt Kortemann. ‘Wellicht komt dit door weinig bekendheid met het onderwerp,’ zegt ze. ‘De scope van het algoritmeregister betreft een bredere dan alleen AI, namelijk alle impactvolle algoritmes.’

In 2024 wil Zaanstad de governance rond AI gaan organiseren, schrijft de woordvoerder. ‘Daarbij wordt gebruikgemaakt van de eerste ervaringen van de koplopers, zoals Amsterdam.’ Er zijn plannen om de gemeenteraad binnenkort bij te praten over data-gedreven werken, AI en algoritmen.

Algoritmekader in de maak

De oorzaak dat het algoritmeregister nog niet hoog op de prioriteitenlijst staat, niet alleen bij Zaanstad maar bij veel gemeenten, wijt BZK vooral aan een gebrek aan capaciteit en urgentie bij overheidsorganisaties. ‘Organisaties zijn daarnaast soms zoekende: wie gaat hierover?’ zegt Kortemann. Bij dat laatste zou een nieuw algoritmekader in de vorm van een website moeten gaan helpen. Daar moeten overheidsorganisaties snel informatie vinden die betrekking heeft op hun situatie. Begin 2024 moet de eerste versie van de site gereed zijn.