‘Bij transparant ontwikkelen hoort kritiek’

Het landelijk algoritmeregister staat met enige regelmaat negatief in de schijnwerpers: er zou te weinig gebeuren en de gepubliceerde beschrijvingen van algoritmes zouden niet duidelijk genoeg zijn. Dat hoort er allemaal bij als je open en in stappen ontwikkelt, zegt Ron Roozendaal, directeur Digitale Samenleving bij de rijksoverheid.

#hoedan

‘Waar het wat mij betreft bij het algoritmeregister om gaat is - naast mopperen op wat beter kan - concrete voorstellen doen voor #hoedan.’

Lichte irritatie klinkt door in het bericht dat Ron Roozendaal, directeur Digitale Samenleving en plaatsvervangend directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie (DOO) bij de rijksoverheid, op 19 juni op LinkedIn plaatst. Aan de telefoon is hij een dag later de opgewektheid zelve. ‘Ik ben een voorstander van open en transparant ontwikkelen, waarbij je in stappen naar steeds beter toewerkt. Dat geldt ook voor wat we nu doen met het landelijke algoritmeregister. We laten zien in welke stappen we zitten. Daarbij hoort dat je van alle kanten adviezen en commentaren krijgt.’

'Een wassen neus'

Het meest recente gemopper is terug te horen in de berichtgeving van de NOS over het nationale algoritmeregister, dat een half jaar na de lancering 123 beschrijvingen van algoritmes telt, 14 meer dan bij de start. Volgens sommige deskundigen die worden aangehaald in het artikel is het register ‘een wassen neus’, zolang niet alle overheidsorganisaties het invullen en de duidelijkheid van de beschrijvingen te wensen overlaat.

Hoge impact algoritmes in 2025 online

Het inventariseren en registreren van algoritmes bij gemeenten, uitvoeringsorganisaties en departementen kost tijd, benadrukt Roozendaal. ‘In een debat gaf een kamerlid aan dat hij elke dag bijhoudt of het algoritmeregister is gegroeid. Wij hebben gezegd dat het in 2025 compleet zijn, waar het gaat om algoritmes met een hoge impact op inwoners. Organisaties hebben goede plannen om daar te komen. Wij helpen en ondersteunen ze daarbij. Neem het ministerie van Justitie en Veiligheid, met zo’n 40 uitvoeringsorganisaties: die hebben een stevig plan nodig.’ Dat er intern wellicht van alles gebeurt, is voor de buitenwereld minder zichtbaar. Is Roozendaal bang voor negatieve beeldvorming rondom het algoritmeregister? ‘Daar houd ik me niet mee bezig.’

Algoritmes met lage impact op burgers

De AI Act, onlangs goedgekeurd door het Europees Parlement, verplicht het registeren van hoge-risico AI-toepassingen, vandaar dat alle algoritmes met een hoge  impact op burgers in 2025 in het register moeten staan. Eén van de kritiekpunten is dat het Nederlandse algoritmeregister ook algoritmes bevat die nauwelijks van belang zijn voor inwoners. Hoort een model dat voorspelt wanneer de lichtmasten aan vervanging toe zijn wel thuis in een landelijk algoritmeregister? ‘Ik vind het wel tof dat de gemeente Utrecht besluit om volledig transparant te zijn, ook waar het gaat om de verlichting,’ reageert Roozendaal. ‘Het alternatief is dat je zegt: over twaalf maanden hoort u weer van ons, want zo lang duurt het in overheidsland te komen om tot een definitie van hoge impact algoritmes die aansluit bij de AI verordening. Je kunt heel lang het gesprek voeren, of je kunt gewoon beginnen. En dan voeg je een veld toe met ‘hoge impact’ of ‘lage impact’ zodat mensen gericht kunnen zoeken.’

Instrumenteel puzzelstukje

Dat burgers wellicht meer hebben aan een bijsluiter bij iedere overheidsbrief, die de geadresseerde uitlegt op basis van welke algoritmes en data men tot een bepaald besluit is gekomen, onderkent hij. Dit voornemen is ook opgenomen in de werkagenda Waardengedreven Digitaliseren. ‘Het register is een instrumenteel puzzelstukje in het geheel. Het beleid is dat overheidsorganisaties stap voor stap beschrijven welke algoritmes en gegevens zijn gebruikt: eerst algemeen, maar daarna ook op een individuele basis. Dat betekent dat je moet kunnen verwijzen naar een plek waar het algoritme is beschreven. De toezichthouder moet een plek hebben om in het algoritme te duiken. Voor de AVG is dat het verwerkingsregister, voor AI zal die plek het algoritmeregister worden.’