Digitaal autonoom is nog niet soeverein

Wat is er nodig om digitale autonomie te versterken en uiteindelijke volledige digitale soevereiniteit te bereiken? Volgens de Strategische verkenning Digitale autonomie en de Rijksoverheid is de implementatie van een Actieagenda Digitale Autonomie een mooie eerste stap.

Definities

Volgens de Van Dale is soevereiniteit een synoniem van autonomie en zelfbestuur, maar de opstellers van een nieuw rapport zien dat toch anders. In hun optiek verwijst digitale autonomie naar het vermogen van de Rijksoverheid om onafhankelijk en zelfvoorzienend te opereren in het digitale domein. Een digitaal autonome overheid heeft controle over haar eigen digitale infrastructuren, systemen en gegevens zonder buitensporige afhankelijkheid van externe partijen, met name buitenlandse entiteiten.

Digitale soevereiniteit gaat volgens de opstellers van het rapport nog een stap verder. Het verwijst naar de volledige onafhankelijkheid en de afdwingbare jurisdictie van de Rijksoverheid over haar digitale domein, zonder de mogelijkheid voor buitenlandse entiteiten om controle of invloed uit te oefenen.

Gefaseerde aanpak

Voor volledige soevereiniteit is nog een lange weg te gaan. Er staan nogal wat uitdagingen in de weg om alleen al de digitale autonomie te versterken: technische complexiteit, benodigde investeringen, interne capaciteit en competenties en de afhankelijkheid van bestaande systemen en leveranciers, om er maar een paar te noemen.

De Strategische verkenning Digitale autonomie en de Rijksoverheid concludeert dat voor het versterken van de digitale autonomie van de Rijksoverheid een gefaseerde aanpak noodzakelijk is. ‘In de huidige technologische en geopolitieke context is het geen vraag meer of digitale autonomie moet worden nagestreefd, maar hoe en waar te beginnen’ aldus de verkenning, die is geschreven door Highberg en Inspir8ion in opdracht van het ministerie van BZK. De verkenning sluit aan op de bestaande agenda Digitale Open Strategische Autonomie (DOSA) van het ministerie van EZ en gaat specifiek in op de rol van BZK als beleidsdepartement.

Soevereine cloudoplossingen

Uit interviews en deskresearch komt naar voren dat de cruciale uitdaging ligt in strategische afhankelijkheid en nationale veiligheid. ‘Het is essentieel dat hardware en software volledig vrij zijn van componenten uit ‘niet-vertrouwde’ landen, vooral voor systemen die staatsgeheimen bevatten.’ Dit benadrukt de noodzaak van soevereine cloudoplossingen die door Nederland zelf worden beheerd en bestuurd.

Samenwerking nodig

Daarnaast is er dringend behoefte aan interbestuurlijke samenwerking om minder afhankelijk te zijn van buitenlandse leveranciers en namens het Rijk behoefte te stellen naar de markt toe. Het gebruik van hybride infrastructuren, zowel on-premise (voor kritieke data en processen) als cloud (voor minder gevoelige workloads), kan de digitale autonomie versterken.

Samenwerking met de Europese Commissie is noodzakelijk om strategische afhankelijkheden aan te pakken. Een aanbeveling is het opzetten van een Cloud Competence Center of Excellence (CCoE), een gecentraliseerde bron van expertise voor het ontwikkelen en implementeren van cloudstrategieën.

Realistische alternatieven

Omdat de overheid een lagere risicobereidheid heeft dan het bedrijfsleven, is er veel controle nodig over IT-systemen en informatie. Dit vraagt om flexibele IT-routekaarten die kunnen inspelen op technologische ontwikkelingen en dreigingen. Er zijn duidelijke afwegingskaders en sourcing strategieën nodig om de digitale autonomie te versterken. Ook vragen de geïnterviewden om investeringen in realistische alternatieven voor kritieke technologie, inclusief de ontwikkeling van een autonome cloud. Tot slot is het institutionaliseren van een open source beleid essentieel.

Actieplan

Hoe en waar te beginnen, inderdaad. De verkenning zet de bestaande initiatieven op een rij, van DOSA tot Digital Decade, en beveelt aan om een Actieagenda Digitale Autonomie in het leven te roepen.