Tweede Kamer slaat alarm over Trump en de cloud

Bijna alle deelnemende partijen aan het debat over het cloudbeleid van de Nederlandse overheid waren het er wel over eens: met de onvoorspelbare Trump in het Witte Huis moet er snel een (Europees) alternatief komen voor de Amerikaanse clouddiensten. Eén partij wilde wat minder hard van stapel lopen, en dat was de PVV.

Urgentie

In de regel vinden debatten over digitale zaken plaats in de kleinere commissiezalen. Maar donderdagavond debatteerden de vaste commissieleden met elkaar, en de bewindspersonen, in de plenaire zaal over migraties van overheids-ict naar het buitenland. Vaak op fellere toon dan de vaak wat bedeesde commissiedebatten, mogelijk ook omdat er meer ogen op gericht zijn.

De ‘upgrade’ gaf het belang en urgentie aan van het onderwerp waarover werd gesproken: de Nederlandse digitale autonomie en, daaraan gekoppeld, de afhankelijkheid van Amerikaanse clouds in een woelig geopolitiek tijdperk.

Levensgroot probleem

Met een onvoorspelbare Trump, die zijn afkeer van EU niet verbergt en een handelsoorlog ontketent, is het geen fijn idee dat de overheid massaal gebruikmaakt van clouddiensten van Big Tech-bedrijven. Van alle overheidsorganisaties gebruikt honderd procent producten van Microsoft, variërend van Office 365 en Teams tot Azure en Windows, bleek eerder uit een onderzoek van Binnenlands Bestuur. Ongeveer 35 procent van de gemeenten vindt zichzelf te afhankelijk van Microsoft en maakt zich daar zorgen over. Zoals een Kamerlid het donderdagavond treffend verwoordde: met één druk op de knop kunnen de VS onze digitale infrastructuur uitzetten en dan hebben ook onze overheden een levensgroot probleem – iets dat overigens volmondig werd beaamd door staatssecretaris voor Digitalisering Szabó (PVV).

Het ene Kamerlid klonk wat alarmistischer dan de andere, maar toch overheerste één gevoel: het is nu echt zaak om te werken aan een Europese digitale infrastructuur -parallel aan de discussie over een integraal Europees defensieplan. Kathmann (GL-PvdA) ging er met gestrekt been in. ‘We zijn totaal afhankelijk van Microsoft, Google Amazon. Lekker goedkoop, lekker makkelijk en we hebben nu pas door hoe slecht dat is.’ Ze wil het liefst vandaag nog stoppen met niet-noodzakelijke migraties naar de Amerikaanse techgiganten, tenzij de dienstverlening voor burgers daarmee in gevaar komt. VVD’er Buijsse kon de geuite noodzaak goed volgen, maar vond de voorgestelde maatregelen van Kathmann ook wat draconisch. ‘We kunnen niet vandaag alle migratie stoppen en het hele Microsoft-pakket tenietdoen. Graag wat reflectie daarop.’

Sancties

Voor Six Dijkstra (NSC) is de urgentie groter dan ooit, nu de wereld volgens hem onomkeerbaar verandert. Hij pleit voor digitale autonomie. ‘Geen struisvogelpolitiek meer. We moeten onze overheid losweken van de macht van de Amerikaanse techbedrijven. De Verenigde Staten zullen niet schuwen de cloud als drukmiddel te hanteren.’ Hij verwees daarbij naar de door Trump ingestelde sancties tegen het Internationaal Strafhof, waardoor die instantie mogelijk niet meer bij de eigen gegevens op de cloud kan. Ook D66-Kamerlid Van der Werf kwam met een pleidooi voor digitale autonomie via Europese oplossingen. ‘Europa heeft alternatieven. We moeten er alleen in durven investeren.’ Dat betekent wat haar betreft dat Europese partijen op één worden gezet bij aanbestedingen, met soevereiniteitseisen. ‘We investeren in eigen datakabels, datacentra en Europese cloudbedrijven.’

Alleen de PVV bleef wat meer op de achtergrond en ging niet mee in het alarmisme van de andere Kamerleden. Het is gewoon hoe de markt werkt, impliceerde Valize van die partij. ‘Sommige producten zijn nu eenmaal beter bij dit soort partijen, mits voldaan aan strenge voorwaarden. Dit lijkt wel op een aanval op Big Tech,’ sprak hij. Kathmann wierp hem vervolgens voor de voeten dat ‘het kwalijk is dat de grootste partij van Nederland geen bedenkingen heeft bij de uitspattingen van de Amerikaanse president als het gaat om technologie’.  En zo ontspon zich hier en daar nog een kort venijnig debatje, waarbij het er soms wel op leek alsof een aantal partijen al in de campagnemodus zat.

Geen overzicht

Szabó kon een heel eind meekomen met het deel van de Kamerleden dat snel maatregelen wil. De macht van enkele grote techbedrijven maakt duidelijk hoe groot de afhankelijkheid is, sprak hij. ‘Het is van belang dat we onze digitale infrastructuur en data daar waar nodig beschermen en slim met de markt samenwerken waar nodig. Maar aanscherping is zeker nodig.’

Hoe het precies zit met het gebruik van hardware, software, clouddiensten en contracten binnen de Rijksoverheid weet eigenlijk niemand. Woensdag werd duidelijk dat er geen rijksbreed overzicht komt van alle ict-assets die binnen de overheid in gebruik zijn. Volgens Szabó zou zo’n overzicht veiligheidsrisico’s met zich meebrengen en zijn er juridische en praktische bezwaren. Bovendien wilde de staatssecretaris ook geen inzage geven in de uitgaven aan Amerikaanse techbedrijven, ondanks herhaaldelijke verzoeken van Kamerleden. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het precieze gebruik van Microsoft Exchange, dat wordt uitgefaseerd.

Soevereine cloud

In het debat donderdag herhaalde Szabó dat het moeilijk is om één overzicht te geven. Het kost heel veel tijd om dat allemaal op te halen, zei hij. ‘We hebben te maken met meer dan tweeduizend overheidsorganisaties en daarbinnen is niet altijd de juiste informatie aanwezig.’ In het kader van zijn digitaliseringsstrategie (NDS)– die na eerdere uitstel ergens medio dit jaar zal worden gepubliceerd – zei hij wel te willen kijken naar de uitgaven en hoe die worden verdeeld. ‘Wat geven we in Nederland uit en wat daarbuiten. Maar ook dat is een gigantische exercitie.’

Szabó was wel concreter op het gebied van een clouddienst in Nederlandse handen. Hij wil, eveneens in het kader van de Nederlandse digitaliseringsstrategie, laten onderzoeken of er kan worden toegewerkt naar ‘een overheidsbrede, soevereine cloud’ – volgens hem niet alleen voor de rijksoverheid, maar ook voor waterschappen, provincies en gemeenten. ‘We gaan binnen de digitaliseringsstrategie uit van één overheid,’ verduidelijkte hij. Over het bouwen van een eigen overheidscloud – waar de Kamercommissie in een eerdere zitting nog over sprak met experts, repte hij niet.