Desinformatie bedreigt functioneren gemeenten

De oorlog in Oekraïne heeft verstrekkende gevolgen. Hoe zit het met de gevaren die overheden hier online lopen? Volgens trollenbestrijder Robert van der Noordaa moeten gemeenten zich zorgen maken. ‘Binnen de kortste keren ben je het grootste trollenleger van Nederland.’

Robert van der Noordaa woonde en werkte in Rusland en Oekraïne totdat de annexatie van de Krim dat onmogelijk maakte. Tegenwoordig analyseert hij met Trollrensics online trollenlegers die desinformatie spreiden over de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne.

Anonieme accounts

Sinds de Maidanprotesten was Van der Noordaa al bezig de rol van trollenlegers in Oekraïne te analyseren en wat er zo allemaal aan oorlogstroepen de grens over ging. De bestaande tools bleken zeer beperkt. Daarop besloot Van den Noordaa om Richard Odekerken in te schakelen, die een achtergrond heeft in technische informatica. Samen besloten ze betere instrumenten te ontwikkelen en deden onder meer onderzoek naar burgemeester Broertjes van Hilversum. Die bleek, in tegenstelling tot wat De Telegraaf  in 2017 schreef, níet te zitten achter een anoniem Twitter-account dat negatieve informatie over politici verspreidde.

Van der Noordaa en Odekerken zagen het probleem van trollenlegers groeien en besloten in 2019 hun eigen bedrijf te beginnen: Trollrensics. Zo konden ze media en universiteiten gaan helpen. Klanten kunnen alleen de software gebruiken, of ook de diensten inschakelen, of kiezen voor een tussenvorm.

Complottheorieën

Ook voor gemeenten is het verspreiden van desinformatie een groeiend probleem. Complottheorieën kunnen op een heel directe manier problematisch zijn voor de democratie, schreef de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in december in een brief aan de leden: raadsleden kunnen zelf actief desinformatie verspreiden, ze kunnen beïnvloed worden door desinformatie of op een andere manier slachtoffer ervan worden. ‘Dit kan een zeer ontwrichtende en ondermijnende werking hebben op de democratische rechtsorde en het vertrouwen in de overheid.’

Anti-vaccers

En er is steeds meer sprake van verstoring door gerichte belacties en inwoners die aankloppen met vragen en daarmee het werk van de gemeente frustreren. Als veiligheidsvraagstuk kan desinformatie de samenleving ontwrichten, schreef de VNG. ‘Wantrouwen in de overheid is één van de pijlers van deze theorieën, waardoor de overheid feitelijk in zijn geheel buitenspel wordt gezet als deel van het complot’. Of het nou komt door ‘ongewenste buitenlandse inmenging’ of niet.

Trollrensics onderzocht onder meer de antivax-trollenlegers. Het bedrijf analyseerde enkele miljoenen Nederlandse tweets uit de periode van 1 oktober 2020 tot 1 oktober 2021 waarin woorden stonden als ‘vaccineren’ en ‘coronaprik(ken)’. Vervolgens telden ze de tweets met linkjes, want met een link komt een bewering een stuk sterker over. Het overgrote deel van de tweets had geen link. De rest werd opgedeeld in links naar vier soorten websites: die van de overheid, de mainstream-media, altmedia en antivax. Enkele tienduizenden linkten naar antivax-websites. Van die berichten bleek meer dan de helft van twéé websites te komen.

Propaganda

Van der Noordaa: ‘Dan zie je dus dat meer dan de helft van de antivax-gerelateerde desinformatie komt van frontnieuws.com, zo’n oude nazisite waar de naam van is veranderd, en ninefornews.nl. Die schrijven berichten dat Bill Gates chips implanteert, dat we over twee jaar allemaal doodgaan, dat er geen Covid is – zeer extreemrechts en zeer pro-Russisch. Echte propaganda.’

De trollenlegers zijn sindsdien alleen maar gegroeid, ook in Nederland. Een trollenleger oprichten kan vanaf de bank: ‘Gewoon vanuit een huiskamer een linkje online plaatsen en iedereen kan zich erbij aansluiten. Binnen de kortste keren ben je het grootste trollenleger van Nederland.’

Nieuwe vraagstukken

Desinformatie en complottheorieën zorgen voor nieuwe vraagstukken, schreef de VNG aan de leden.
Het lastige is dat er voor complottheorieën ‘weinig tot geen specifiek beleid’ is. In samenwerking met Binnenlandse Zaken werkt de VNG momenteel aan een lokale aanpak, want er wordt voor de preventie en aanpak steeds vaker naar gemeente gekeken. ‘Maatschappelijke onrust en desinformatie kunnen elkaar versterken.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week