Digitale geletterdheid jongeren zorgwekkend

De ict-vaardigheden van Nederlandse jongeren bevinden zich op een zorgelijk niveau. Dat blijkt uit een grootschalig internationaal onderzoek. In vergelijking met scholieren uit andere landen brengen Nederlandse scholieren het er slecht van af. Eén op de drie leerlingen beschikt niet over de basisvaardigheden om een computer te bedienen.

Nieuwe kerndoelen

Digitale geletterdheid is inmiddels bijna net zo onmisbaar als andere vormen van geletterdheid én hangt er nauw mee samen. Naast taal, rekenen-wiskunde en burgerschap wordt het daarom gezien als een belangrijke basisvaardigheid. Momenteel worden nieuwe kerndoelen voor digitale geletterdheid geformuleerd voor het onderwijs. Naar verwachting worden ze in 2025 definitief gemaakt en vastgelegd in de wet. Vanaf dat moment zijn scholen verplicht om digitale geletterdheid te onderwijzen.

Bijna alle landen doen het beter

Dat dit hoog tijd wordt, blijkt uit de resultaten van een grootschalig internationaal onderzoek. International Computer and Information Literacy Study 2023 (ICILS) test de digitale geletterdheid van leerlingen in het tweede leerjaar van het voortgezet onderwijs. Nederlandse jongeren brengen het er niet goed van af. Bijna alle andere OESO-landen scoren hoger dan Nederland.

De Nederlandse jongeren scoren gemiddeld onder het basisniveau van computer- en informatiegeletterdheid, wat betekent dat veel scholieren slechts basisvaardigheden bezitten om met computers om te gaan. De gemiddelde behaalde score voor computer- en informatiegeletterdheid in Nederland komt overeen met niveau 1, terwijl niveau 2 wordt gezien als het basisniveau om effectief deel te kunnen nemen aan een digitale samenleving. Eén op de drie leerlingen beschikt niet over de basisvaardigheden om een computer te bedienen.

Computationeel denken

Behalve op computer en -informatiegeletterdheid (het vermogen om met computers om te gaan en het kunnen opzoeken, beoordelen, en produceren van digitale informatie) werden de leerlingen ook getest op computationeel denken. Daarmee wordt zoiets bedoeld als probleemoplossend vermogen en ‘algoritmisch denken’: in kleine stapjes naar een oplossing toewerken, op een manier waar een computer iets mee kan.

Op het gebied van computationeel denken scoren Nederlandse leerlingen gemiddeld op het basisniveau. Ze kunnen bijvoorbeeld omgaan met een simpele visuele programmeertaal. De Nederlandse score voor computationeel denken ligt wel lager dan de gemiddelde internationale score. Zelf hebben de scholieren redelijk veel vertrouwen in de eigen ict-vaardigheden. 

Grote verschillen

Nederlandse meisjes doen het beter dan jongens op het gebied van computer- en informatiegeletterdheid. Voor computationeel denken scoren ze hetzelfde. Leerlingen met Nederlands als thuistaal, zonder migratieachtergrond en uit gezinnen met een hogere sociaaleconomische status presteren beter op beide deelvaardigheden. De verschillen tussen de onderwijstypes zijn groot: vwo’ers doen het aanzienlijk beter dan vmbo-leerlingen.

Complexe cognitieve vaardigheid

‘Het sterke verband tussen onderwijstype en het niveau van digitale geletterdheid duidt erop dat digitale geletterdheid een complexe cognitieve vaardigheid is’, schrijven de onderzoekers. De opdrachten die de leerlingen in ICILS doen om de digitale geletterdheid te meten, vragen veel van hun taalvaardigheid. De onderzoekers zien ook dat de kenmerken die uitmaken voor digitale geletterdheid (zoals geslacht, onderwijstype en thuistaal) passen bij uitkomsten uit leesvaardigheidsonderzoeken. Met andere woorden: om ict-vaardigheden te ontwikkelen, moet je eerst beschikken over voldoende leesvaardigheid en we weten al langer dat het daarmee niet goed is gesteld onder Nederlandse leerlingen.

Nederlandse scholen hebben verhoudingsgewijs goede computers en internetverbinding, dus daaraan ligt het in ieder geval niet. Maar andere OESO-landen besteden meer aandacht aan het aanleren van digitale vaardigheden. Ook doen Nederlandse leraren minder aan professionalisering op ict-gebied dan leraren in andere landen. Ze vinden hun eigen ict-vaardigheden redelijk goed, al zien schoolleiders dat soms anders.

Niveau gedaald

Aan ICILS 2023 deden 34 landen mee. Het onderzoek vindt elke vijf jaar plaats. Voor Nederland was het de tweede keer: we deden mee in 2013, maar niet in 2018. Opvallend genoeg zijn de scores internationaal gezien gedaald. Gemiddeld halen leerlingen het basisniveau voor computer- en informatiegeletterdheid niet. Ook is de gemiddelde digitale geletterdheid internationaal gezien gedaald vergeleken met eerdere metingen van 2018 en 2013.