'Iedere vraag trekt je dieper het moeras in'

Bij Cybersoek is het volstrekt normaal om vragen te stellen over je smartphone of DigiD. Iedereen is er welkom. Er is zelfs een wachtlijst voor nieuwe vrijwilligers. Amsterdamse ambtenaren ervaren er zelf de frustraties van het niet kunnen meedoen in de digitale samenleving.

Mail checken

 Aan het Timorplein in Amsterdam-Oost ligt de hoofdlocatie van Cybersoek, een huiskamer voor inwoners met vragen over digitale zaken. De naam verwijst naar het woord ‘soek’, een Arabische markt. Op deze dinsdagochtend zitten er veel buurtbewoners achter de computers hun mail te checken. Vrijwilliger Volodymyr heeft even zijn handen vrij. Twee uur per week helpt de Oekraïense programmeur bezoekers met computervragen. Door het vrijwilligerswerk maakt hij nieuwe kennissen en verbetert hij zijn Nederlands. ‘Maar ik doe dit vooral omdat ik mensen graag help’, benadrukt hij.

Wachtlijst

Tien jaar geleden moest Cybersoek nog vechten voor haar voortbestaan, maar inmiddels heeft de organisatie het tij mee. Wekelijks maken meer dan 700 bezoekers gebruik van de 8 locaties in de stad. Er werkt ongeveer 12 fte aan professionals. Zij worden ondersteund door 75 vrijwilligers per week. Wie ook wel een steentje wil bijdragen, heeft pech: nieuwe vrijwilligers belanden op de wachtlijst.

Gerecyclede laptop

Cybersoek is gestructureerd rond vier pijlers. Naast de fysieke ontmoetingsplaats, de Cyberspace, is er een Cyberacademie, waar mensen terechtkunnen voor cursussen: van online vaardigheden voor ouders tot huiswerktraining voor scholieren, al dan niet georganiseerd door partners van Cybersoek. In de Cyberhub delen de medewerkers expertise. En ten slotte is er de Cyberbank, waar Amsterdammers toegang krijgen tot betaalbaar internet en een laptop. Iedere maand melden zich 500 mensen voor zo’n gerecycled exemplaar. Van die aanvragen voldoen er 300 aan de voorwaarden en worden er 150 gehonoreerd.

Opschaling

Binnenkort worden dat er meer. Vanuit de Agenda Digitale Stad 2023-2026 ondersteunt de gemeente Amsterdam de opschalingsplannen van de Cyberbank. Het stadsbestuur levert een financiële bijdrage en doneert oude gemeentelaptops. Het tegengaan van digitale ongelijkheid is een belangrijk uitgangspunt van deze agenda. ‘Ik ben zeer positief over het werk van de Cybersoek, en ben dan ook blij dat het is gelukt bij te dragen aan de opschaling van de Cyberbank,’ zegt ict-wethouder Alexander Scholtes (D66).

Het beoogde doel van de opschaling is dat iedereen in het eigen stadsdeel een laptop en ondersteuning ter plaatse kan krijgen. Die twee gaan altijd hand in hand. Op de vraag of er weleens laptops verdwijnen, antwoordt Cybersoek-directeur Karien Sondervan: ‘Misschien zijn er weleens mensen die ‘m verkopen. Dan hebben ze dat geld blijkbaar hard nodig. De regel is één laptop per adres, dus als we vermoeden dat mensen op hetzelfde adres wonen, controleren we dat wel, maar meer ook niet. Als we te veel focussen op achterdocht, verliezen we ons eigen vuur om ons hiervoor in te zetten.’

Groeiende digitale kloof

Het is aan voormalig minister Roger van Boxtel (D66) te danken dat Cybersoek al sinds 2001 aan het Timorplein zit. Onderdeel van diens grotestedenbeleid was het dichten van de groeiende digitale kloof. Het is een understatement om te zeggen dat dat doel destijds niet is bereikt. De digitale samenleving vraagt alleen maar méér van inwoners, waardoor nu 2,5 tot 4 miljoen Nederlanders moeite hebben om online mee te doen. ‘We hebben met z’n allen een monster gecreëerd,’ zegt Sondervan. Zij ziet dagelijks mensen binnenkomen die niet eens meer boos worden als iets niet werkt. Ze denken dat het toch niet lukt om mee te komen.

Op cursus 

Om te laten zien hoe dat voelt, nodigde Cybersoek een aantal medewerkers van de gemeente Amsterdam uit voor een cursus digitale ongelijkheid. Twee dagdelen gingen de ambtenaren aan het werk als vrijwilliger bij de open inloop van het computerspreekuur. Daarna was iedereen doordrongen van de frustraties die de bezoekers van Cybersoek al te goed kennen. Sondervan: ‘Iemand komt binnen met een vraag over een factuur die hij moet indienen bij de zorgverzekeraar. Laat mij maar even helpen, denk je dan. Maar dan blijkt diegene geen e-mailadres te hebben. Vervolgens blijken zijn inloggegevens kwijt te zijn. Hoe vraag je die aan zonder e-mailadres? Op iedere vraag volgt een volgende vraag die je dieper in het moeras trekt.’

Geen individueel probleem

De cursus leidde tot een treffende observatie van één van de ambtenaren: ‘Je hebt de offline wereld nodig om online te komen.’ Digitale inclusie gaat niet alleen over toegang tot computers en internet, zoals Van Boxtel destijds dacht. ‘Het gaat ook over zelfvertrouwen, blijven investeren, een leven lang kunnen leren, het hebben van een netwerk, goed geïnformeerd en vervolgens ook vaardig zijn’, somt Sondervan op. Het hoofdlijnenakkoord beperkt de ambities op het gebied van digitale inclusie tot het verbeteren van digitale vaardigheden. Goedbedoeld, maar oneerlijk, vindt Sondervan. ‘We doen alsof de oplossing voor het probleem bij het individu ligt, terwijl we hier allemáál een verantwoordelijkheid in hebben.’

Dit is een ingekorte versie. Lees het volledige artikel in BB13 (inlog).