Rotterdammers databewuster maken

Hoe databewust zijn de inwoners van slimme steden? En hoe betrekken gemeenten ze bij dataprojecten? Het zijn vragen die stadssocioloog en industrieel ontwerper Emiel Rijshouwer in opdracht van de Erasmus Universiteit en de gemeente Rotterdam onderzoekt. Dat doet hij het liefst door middel van een action research method. 'We kunnen erover praten en rapporten schrijven, maar we kunnen ook proberen om de koe bij de horens te vatten.'

Burgers betrekken

In de Rotterdamse Afrikaanderwijk is een heuse Data Empowerment Design Studio ingericht. Vrijdag presenteerden Rijshouwer en collega Els Leclercq de resultaten van een eerste pilot, bedoeld om ideeën te genereren en te onderzoeken hoe burgers kunnen worden betrokken bij dataprojecten. Het onderwerp: last mile logistics, de laatste kilometers die een pakketje aflegt van een distributiecentrum tot binnen de stadsgrenzen. Rotterdam heeft zich gecommitteerd aan de green deal zero emission stadslogistiek. Doel is om een groot deel van de binnenstad in 2025 emissievrij te maken. 'Dat is nogal een opgave, want het aantal pakketjes dat bewoners laten bezorgen, neemt alleen maar toe,' zegt Rijshouwer. Je kunt allerlei slimme voertuigen ontwerpen om ze naar de binnenstad te brengen, maar het gaat net zo goed om een mentaliteitsverandering: misschien is het duurzamer om meer lokaal te kopen of te bestellen.'

Duurzamere pakketbezorging
In samenwerking met ontwerpbureau Afdeling Buitengewone Zaken voerde de studio hierover gesprekken met bewoners en winkeliers. Het eerste idee was om pakketjes te laten bezorgen bij lokale winkeliers in plaats van bij mensen thuis. Daarvoor bleek weinig animo. 'De detaillisten zijn niet erg enthousiast over het idee dat zij voor een vergoeding van 25 cent pakketjes moeten aannemen voor buurtbewoners terwijl ze hen liever zelf als klant in de winkel hebben.' Ook het idee om pakketjes bij bejaardentehuizen en buurthuizen te laten bezorgen, stuitte op weerstand. 'Aanspraak krijgen de bejaarden er niet mee, want mensen die hun pakketje ophalen, zijn zo weer weg. En ondertussen kunnen klachten voor ingewikkelde situaties zorgen. Daar zitten de bejaardenhuizen en buurthuizen niet op te wachten.'

Winst voor grote bedrijven
De slimme stad wordt gepresenteerd als effectief en duurzaam, maar in de praktijk lijken technologische  innovaties vooral ten goede te komen aan grote bedrijven, aldus Rijshouwer. Hoe zorg je dat burgers hier ook een stem in hebben? Hij ziet wel wat in een idee van een jongerenwerker, om hangjongeren bestellingen te laten rondbrengen. 'Het houdt ze van de straat en ze kunnen er open badges mee verdienen, waarmee ze kunnen aantonen dat ze bijvoorbeeld sociale vaardigheden hebben ontwikkeld.' Een ander idee waar deelnemers van de studio mee aan de slag zijn gegaan is om lokale winkeliers te helpen om meer te profiteren van de besteleconomie.

Online game
De activiteiten van de Data Empowerment Design Studio maken onderdeel uit van een breder onderzoek naar databewustzijn. In 2018 ontwikkelde Rijshouwer met het Centre for BOLD Cities, dat onderzoek doet naar de rol, de positie en de ervaring van burgers in slimme steden, de online game Jouw Buurt, Jouw Data. Met de game wordt onderzocht wat mensen weten van de slimme stad, wat hun privacyzorgen zijn en hoe zij zich gedragen.

Open data
Wat de volgende stap wordt, hangt onder meer af van de reacties op de pilot. Mogelijk wil hij iets bedenken om te zorgen dat bewoners aan de slag gaan met open data van de gemeente Den Haag. 'De slimme stad wordt gepresenteerd als voor en met burgers, maar de eerste vraag moet zijn: in wat voor buurt wil je wonen? Hoe kunnen we data gebruiken om dat te realiseren? Daarover moeten we veel meer samen in gesprek.'