Lessen trekken uit IT-missers

Is er wat geleerd van de miljoenen verslindende ICT-mislukkingen bij de overheid? In 2007 verschenen er alarmerende berichten in de media over grote ICT-projecten die veel duurder uitpakten dan gedacht, meer tijd kosten dan gepland of niet het gewenste resultaat opleverden. Volgens ICT-deskundigen zou de Nederlandse overheid jaarlijks 4 tot 5 miljard euro verspillen aan geheel of gedeeltelijk mislukte ICT-projecten.

 

De Algemene Rekenkamer onderzocht de oorzaken. De ICT-projecten bij de overheid zijn vaak te ambitieus en te complex. De balans tussen de grote ambities en de beschikbare mensen en middelen raakt zoek, concludeert de Rekenkamer in het ruim 3 jaar gelden verschenen eindrapport Lessen uit ICT-projecten bij de overheid. Daarin deed de toezichthouder een aantal dringende aanbevelingen. Bij grote ICT-projecten moet de overheid de vinger sneller en vaker aan de pols houden. Opdrachtgevers moeten hun expertise vergroten en minder complexe opdrachten verstrekken. En: om doormodderen te voorkomen is een exitstrategie nodig.

 

Die adviezen zijn ter harte genomen. Alle departementen hebben een Chief Information Offi cer, die projecten op cruciale momenten kan laten doorlichten door deskundigen. Dankzij deze gateway reviews kan er sneller ingegrepen worden als het mis dreigt te gaan. En de Tweede Kamer krijgt elk jaar een voortgangsrapportage over projecten waar meer dan 20 miljoen euro mee gemoeid is. De i-Strategie die Rijks-CIO Maarten Hillenaar ontwikkelt, borduurt daarop voort. Zo komt er een ICT-dashboard, een openbare website waarop risicovolle projecten elk kwartaal de voortgang melden. De departementale CIO’s krijgen een sterkere positie en de ICT-inkoop wordt gecentraliseerd, wat zorgt voor een bundeling van schaarse expertise.

 

Ondanks die aanpak wordt er in de media nog regelmatig alarm geslagen over ITmissers bij de overheid. Maar de meest problematische projecten van nu zijn grotendeels dezelfde als die uit 2008. 

 

---

WIA-systeem

WIA-systeem

 

Een ICT-project dat echt helemaal is mislukt, is het WIA-systeem van het UWV. Voor de Wet Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA, de opvolger van de WAO) wilde het UWV een ‘multiwet- systeem’ bouwen, dat ook geschikt zou zijn voor de uitvoering van WW en Ziektewet. Dat mislukte faliekant. Het project was te ambitieus, de verantwoording was niet goed geregeld, de expertise moest vooral van buiten komen en de projectcultuur was onvoldoende ontwikkeld. In 2008, na 2,5 jaar en een investering van 87 miljoen euro, besloot het UWV de ontwikkeling van het multifunctionele systeem helemaal stop te zetten. Het oude systeem werd in een aangepaste versie in eer hersteld. Een jaar geleden verwachtte toenmalig CIO Thijs Vervaat dat er in 2013 alsnog een nieuw systeem zou komen. Maar zijn opvolger ziet het er niet meer van komen. Het UWV richt zich de komende tijd op grootschalige e-dienstverlening, ondersteund door standaardsoftware. De zelf ontwikkelde systemen blijven in gebruik. Een nieuw WIA-debacle is dus niet te verwachten.

 

---

Toeslagensysteem Belastingdienst  

 

Het nieuwe toeslagensysteem van de Belastingdienst moest begin 2009 van start gaan, maar het werkt nog steeds niet naar tevredenheid. Het moet het haastig in elkaar gestoken systeem vervangen dat de Belastingdienst ontwikkelde toen het in 2005 vrij plotseling verantwoordelijk werd voor de huur- en zorgtoeslag. Eind 2010 waren de ontwikkelkosten al opgelopen tot 170 miljoen euro, terwijl er 56 miljoen was begroot. Omdat er ‘geen weg terug’ is als het nieuwe systeem eenmaal wordt ingezet, wordt er op het ogenblik voorzichtig proefgedraaid, terwijl het oude systeem aan het werk blijft. Het in de lucht houden van het oude systeem kost dit jaar 15 miljoen euro. Het sleutelen aan het nieuwe systeem kost nog eens 4 miljoen euro per maand. Want de complexiteit blijft. Bij het toekennen van een huurof zorgtoeslag spelen nu eenmaal heel veel verschillende criteria een rol. Voor een complexiteitsreductie is vereenvoudiging van de wet- en regelgeving nodig en dat is precies wat het kabinet van plan is. De problemen zijn in eerste instantie aan de politiek te danken, die de nieuwe uitvoeringstaken nogal snel op het bordje van de Belastingdienst schoof. De vraag is nu of de dienst wel blij is met de nieuwe plannen die in het programma ‘Compacte rijksdienst’ worden ontvouwd. Daarin wordt aangestuurd op krachtenbundeling met het UWV, SVB en DUO, uitvoeringsorganisaties die net als de Belastingdienst uitkeringen aan burgers verstrekken. Het kabinet denkt dat er door samenwerking in 2015 210 miljoen euro is te besparen. Onderdeel van die bundeling is mogelijk ‘het realiseren van een gemeenschappelijke ICT-infrastructuur’.

 

---

SPEER (Defensie)

 

SPEER (Strategic Process and ERP Enabled Reengineering) is al jaren het schoolvoorbeeld van een problematisch ICT-project. De ontwikkeling van het logistieke systeem, dat de planning en het beheer van het defensiematerieel moet stroomlijnen, ging in 2003 van start. Vorig jaar kreeg het project de code oranje/rood van de deskundigen die een gateway review uitvoerden. Dat betekent snel ingrijpen, anders is een geslaagde implementatie niet te verwachten. Minister Hillen meldde daarop aan een achterdochtige Tweede Kamer dat het huidige (al vele malen verhoogde) budget van 268 miljoen euro het uitgangspunt blijft en dat de deadline van 2014 (al velen malen opgeschoven) gehaald gaat worden. Maar dan wel zonder de oorspronkelijke ‘fase 2’, die extra functionaliteit bood. Het prijskaartje: 497 miljoen euro, inclusief de exploitatievoorbereidingen en het aanpassen en in de lucht houden van de oude systemen. De SPEER-projectorganisatie wordt in 2014 ontmanteld. IVENT, het ICT-bedrijf van Defensie, gaat het systeem beheren zodra het in de lucht is. De vraag is hoe. Hoewel er drieduizend mensen werken, kan IVENT het werk nu nauwelijks aan. 

 

---

Politie-ICT

 

In december 2008 verruilden de 26 politiekorpsen hun eigen automatiseringssysteem voor de landelijke Basisvoorziening Handhaving (BVH). Het systeem is al sinds de introductie een bron van onvrede. Gebruiksonvriendelijk en tijdrovend is nog de vriendelijkste kritiek. Agenten gebruiken het systeem om processen-verbaal vast te leggen en incidenten te melden. Maar het is ook de bron voor criminaliteitsstatistieken. BVH is gebaseerd op Xpol, het systeem dat bij zes korpsen in gebruik was. Ondanks een rapport dat waarschuwde voor het voortborduren op het oude systeem en de bestaande kennis, besloot de Voorziening tot samenwerking Politie Nederland (vtsPN) het project toch door te zetten. Minister Opstelten heeft vorig jaar ingegrepen en een CIO aangesteld. Ook heeft hij de Rekenkamer gevraagd onderzoek te doen naar de invoering van het dure, haperende systeem. In mei komen de resultaten, maar het Korpsbeheerdersberaad wacht de uitkomsten niet af. Eind maart kwam het met een eigen plan. De korpsbeheerders willen de volledige politie- ICT (dus niet alleen het BHV-systeem) vervangen. Een nieuw Datacenter Nederlandse Politie moet de belangrijkste systemen centraal gaan beheren. De korpsen zelf kunnen voorlopig geen nieuwe projecten opstarten. Op 1 mei neemt Opstelten de verantwoordelijkheid voor vtsPN van het Korpsbeheerdersberaad.