Gemeenten hebben hoge verwachtingen van AI

Vrijwel alle gemeenten willen meer gebruik gaan maken van kunstmatige intelligentie (AI). Tegelijkertijd vindt bijna de helft van de gemeentesecretarissen dat de gemeentelijke informatiehuishouding nog niet op het juiste niveau is om AI-toepassingen op eigen data te baseren. Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur en de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS).

Hoge verwachtingen

Twee derde van de 85 gemeentesecretarissen die de enquête invulden, heeft hoge verwachtingen van AI. Zij scharen zich achter de stelling ‘AI is een gamechanger voor zowel de gemeentelijke organisatie als de samenleving’. Bijna alle gemeenten gebruiken AI en er is geen enkele gemeente níet van plan om er in de toekomst meer mee te doen. De stelling dat AI een hype is en uiteindelijk niet veel impact zal hebben, wordt door geen enkele gemeentesecretaris beaamd. Wel beschouwt 20 procent het als niet meer dan een technologische ontwikkeling met handige tools. Nog eens 13 procent van de respondenten geeft aan nog geen idee te hebben wat de impact van AI zal zijn.

Efficiënter werken

De voornaamste kansen van AI ziet de ambtelijke top in efficiënter werken (92 procent) en het verbeteren van de dienstverlening (85 procent). ‘Het maakt grote hoeveelheden informatie snel en ‘in taal’ toegankelijk, waardoor ik het als assistentie voor onze medewerkers zie. NIET als vervanging,’ schrijft een gemeentesecretaris. Iets minder hoge ogen gooit AI als oplossing voor het arbeidsmarkttekort (44 procent) en het maken van betere beleidskeuzes (35 procent). 28 procent meent dat AI kan helpen om de menselijke maat te versterken. Daarentegen denkt 7 procent dat de overheid juist meer op afstand komt te staan, doordat de menselijke maat verdwijnt bij de inzet van AI.

Hulp bij communicatie

Op dit moment maakt driekwart van de gemeenten gebruik van AI. Een kleine 21 procent (18 gemeenten) doet dit nog niet. 3 respondenten weten niet of hun werkgever gebruikmaakt van AI. Waarvoor zetten gemeenten de technologie dan in? Uit een lijst van twintig mogelijkheden springen twee toepassingen eruit. 44 procent gebruikt ChatGPT of een vergelijkbare tool in voor het schrijven van voorstellen, brieven, of toespraken. Dat is net zo veel als voor communicatie met inwoners. Ook populair is het samenvatten van beleidsstukken (33 procent). 20 procent gebruikt een AI-toepassing voor het anonimiseren van stukken en 16 procent voor informatiebeheer en beveiliging.

Sommige gemeenten gebruiken AI voor toepassingen die niet in de enquête voorkomen, zoals voor hulp bij de beoordeling van een inschrijving op aanbestedingen, het vastleggen van keukentafelgesprekken (in een pilot) en het maken van een eerste aanzet voor beleidsstukken.

Nog te bepalen

Maar liefst negen van de tien gemeenten is van plan in de toekomst (meer) gebruik te maken van AI. De verschillen zijn groot. Veel organisaties (60 procent) moeten nog bepalen voor welke toepassingen ze AI in de toekomst willen inzetten. Vaak geven ze aan dat er momenteel een onderzoek naar de mogelijkheden loopt, of dat er ‘spelregels’ worden opgesteld voor het gebruik van AI. Er zijn ook gemeenten die helemaal nog geen idee hebben. De gemeenten die al wel scherp op het netvlies hebben waarvoor ze AI kunnen gebruiken, kiezen vooral voor het analyseren van grote hoeveelheden informatie voor beleidsvorming (44 procent) en communicatie met inwoners (40 procent), bijvoorbeeld om taalgebruik te versimpelen of om video’s in andere talen om te zetten.

Informatiehuishouding niet op niveau

Opvallend genoeg leent de gemiddelde gemeentelijke informatiehuishouding zich nog niet voor de genoemde toekomstplannen en -dromen. Op de vraag of de informatiehuishouding op dit moment op een dusdanig niveau is dat de inzet van AI-toepassingen op basis van gemeentelijke data mogelijk en zinnig is, antwoordt de helft met ‘nee’. Twintig procent weet het niet en slechts 31 procent beantwoordt de vraagt positief.

Risico's

Wat staat de inzet van AI in de organisatie in de weg? Onbekendheid met de mogelijkheden ervan, meent 64 procent van de ondervraagden. Een gebrek aan deskundigheid onder het personeel, zegt 57 procent. Onduidelijkheid over een rechtmatige inzet door gemeenten is een showstopper, vindt 40 procent.

Er zijn genoeg redenen om terughoudend te zijn met de inzet van AI, zien ook de gemeentesecretarissen. Als voornaamste risico van AI noemt 24 procent van hen het gebrek aan transparantie over hoe AI tot een antwoord komt. Ook de onbetrouwbaarheid van AI-systemen en de mogelijkheid dat er een datalek ontstaat bij de invoer van privacygevoelige gegevens, worden veel genoemd als potentiële risico’s.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week. (inlog)