SCP: Digitalisering kan sociale samenhang onder druk zetten

Digitalisering speelt een steeds grotere rol in het dagelijks leven, maar kan op lange termijn de sociale cohesie onder druk zetten. Dit blijkt uit het rapport ‘Digitaal vervlochten, maar ook verbonden?’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT).

De onderzoekers pleiten voor een breder digitaliseringsbeleid, waarin niet alleen technische vaardigheden, maar ook de maatschappelijke gevolgen van digitalisering centraal staan.

Het huidige beleid richt zich voornamelijk op het toegankelijk maken van digitale hulpmiddelen en het verbeteren van digitale vaardigheden. Hoewel dit van belang is, waarschuwen de onderzoekers dat digitalisering ook minder zichtbare effecten heeft, zoals een toename van sociale ongelijkheid en individualisering. Als deze ontwikkelingen niet worden meegenomen in het beleid, kan dit op termijn het vertrouwen tussen burgers en de overheid ondermijnen.

Volgens het SCP en STT is de sociale samenhang in Nederland momenteel robuust, maar is dit geen vanzelfsprekendheid. Als digitale en sociale ongelijkheid toenemen, kan het vertrouwen tussen burgers en de overheid verder afnemen. Daarom is een gezamenlijke aanpak over de grenzen van ministeries heen noodzakelijk. Het rapport roept de overheid op om digitalisering niet alleen als technische, maar ook als maatschappelijke uitdaging te beschouwen.

Meer ministeries betrekken

Volgens SCP en STT is het noodzakelijk dat niet alleen de ministeries van Binnenlandse Zaken, Economische Zaken en Justitie & Veiligheid betrokken zijn bij het digitaliseringsbeleid, maar ook Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Digitalisering beïnvloedt immers niet alleen de economie en veiligheid, maar raakt ook aan sociale ongelijkheid en onderwijs. Een bredere samenwerking tussen ministeries kan helpen om de maatschappelijke impact van digitalisering beter in kaart te brengen en aan te pakken.

Daarnaast benadrukken de onderzoekers dat sociale cohesie niet alleen draait om het ondersteunen van kwetsbare groepen, maar om de samenleving als geheel. Toenemende ongelijkheid kan ertoe leiden dat verschillende bevolkingsgroepen steeds minder contact met elkaar hebben, waardoor de afstand tussen burgers en de overheid groeit. Beleidsmakers moeten daarom verder kijken dan enkel armoedebestrijding en alert zijn op sluimerende ontwikkelingen die sociale cohesie onder druk zetten.

Individualisering

Digitalisering heeft ook invloed op de manier waarop mensen zich tot elkaar verhouden. De voortschrijdende digitalisering versterkt individualisering, wat zowel positieve als negatieve effecten kan hebben. Terwijl technologie persoonlijke vrijheid en autonomie vergroot, kan het ook sociale verbindingen verzwakken. Bovendien draagt de nadruk op meritocratie bij aan het idee dat succes of falen volledig de verantwoordelijkheid is van het individu, waardoor solidariteit en wederzijdse betrokkenheid kunnen afnemen. Het beleid moet hier oog voor hebben en ruimte bieden voor maatschappelijke dialoog over deze ontwikkelingen, schrijft het SCP.

Bij het formuleren van beleid rond digitalisering is het belangrijk om rekening te houden met de diversiteit onder burgers. Mensen verschillen in de manier waarop ze omgaan met technologie, en beleid moet deze verschillen erkennen om onbedoelde negatieve gevolgen te voorkomen. De onderzoekers stellen dat een genuanceerd inzicht in verschillende sociale groepen kan helpen om maatregelen effectiever en rechtvaardiger te maken.