WRR: Versterk lokale en regionale journalistiek

Media zijn onmisbaar in een democratische samenleving, maar nieuwe maatregelen zijn nodig om de vitale functies van media daarbinnen te borgen, concludeert de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Een aanbeveling van de raad is om maximaal gebruik te maken van Europese wet- en regelgeving om een betrouwbare en veilige informatieomgeving te realiseren.

Actief overheidsbeleid noodzakelijk

Andere aanbevelingen van de WRR zijn: het prominent zichtbaar en goed vindbaar maken van voor de democratie belangrijke informatie, het versterken van de lokale en regionale journalistiek en stimuleren dat gebruikers verantwoordelijkheid nemen voor hun rol en positie in het nieuwe mediasysteem. De raad wijst er in het vandaag verschenen rapport ‘Aandacht voor media. Naar nieuwe waarborgen voor hun democratische functies’ op dat in een democratie de media de samenleving moet informeren, de macht moet controleren en een forum moet bieden voor debat. ‘Om deze functies blijvend te waarborgen is volgens de raad ‘actief overheidsbeleid noodzakelijk, dat nauw aansluit op het nieuwe mediasysteem en dat deze democratische functies van media als centraal uitgangspunt neemt’.

Concurreren met influencers

De WRR komt hiertoe aan de hand van enkele ontwikkelingen. Digitalisering heeft gezorgd voor een nieuw hybride mediasysteem waarin veel verschillende partijen een rol spelen bij creatie, productie en verspreiding van content. Hier hebben zoekmachines, sociale mediaplatforms, slimme elektronica en generatieve AI een centrale rol gekregen. Journalistieke partijen concurreren nu met influencers, politici en andere actoren om aandacht van gebruikers. De dominante positie van platformbedrijven, ook op de digitale advertentiemarkt, draagt bij aan een proces van concentratie op de mediamarkt.

Verschraling journalistiek aanbod

Digitalisering en platformisering van de publieke ruimte hebben zo tot een nieuw speelveld voor journalistieke media geleid. Die zijn meer en anders gaan produceren, maar journalistiek aanbod maakt desondanks een steeds kleiner deel uit van het totale, sterk toegenomen informatieaanbod. Reguliere media hebben het moeilijk en daardoor staan de kwaliteit van de informatievoorziening en de veiligheid van het publieke debat onder druk. De steeds kwetsbaardere positie van journalistieke media vertaalt zich onder meer in verschraling van het lokale journalistieke aanbod. Dat gaat dus ten koste van de informatiepositie van burgers, maar ook van de controle van het lokale bestuur.

Institutioneel wantrouwen

Tegelijkertijd constateert de WRR dat er veel informatie van ‘twijfelachtige kwaliteit’ circuleert. ‘De onafhankelijkheid en betrouwbaarheid daarvan is onduidelijk en regelmatig ontbreekt de context om deze te kunnen duiden.’ Des- en misinformatie ondermijnt niet alleen de informatiepositie van burgers, ‘maar veroorzaakt ook tal van tweede orde-effecten, zoals institutioneel wantrouwen, cynisme en nieuwe mogelijkheden voor kwaadwillende actoren om democratische instituties te ondermijnen.’ Een voorwaarde voor ondersteuning van de democratie is dat het mediasysteem onafhankelijk, betrouwbaar en toegankelijk is. En dat media ook zelf als machtsfactor in de samenleving ter verantwoording geroepen kunnen worden, aldus de WRR.

Parlementaire debat uitgehold

Verder wijst de raad erop dat publieke figuren als politici, wetenschappers en journalisten vaak met intimidatie en bedreiging te maken hebben, wat een inclusief publiek debat in de weg staat en ertoe leidt ‘dat mensen minder snel bereid zijn om voor de democratie vitale functies op zich te nemen’. Tot slot is beeldvorming in het politieke bedrijf steeds zwaarder gaan wegen, ‘wat de kwaliteit van het parlementaire debat heeft uitgehold en daarmee aan de kern van het functioneren van onze democratie raakt’.

Aanpak past niet meer

De raad concludeert dat het huidige mediabeleid onvoldoende aansluit op de kenmerken en werking van het huidige mediasysteem. De overheid acteert nog vanuit de oude infrastructuur, voortbouwend op niet meer passende kaders. ‘Deze aanpak past niet meer.’ Om de informatiefunctie, de controlefunctie en de forumfunctie blijvend te waarborgen, is nieuw beleid nodig dat aansluit op de werking en kenmerken van het huidige mediasysteem. ‘Alleen dan kan een omgeving worden gerealiseerd waarbinnen de democratische functies van media ook in de toekomst tot hun recht kunnen blijven komen.’

Publieke aanbevelingssystemen

De drie nieuwe uitgangspunten voor een hedendaags mediabeleid zijn: de democratische functies van het mediasysteem zijn leidend, om de adequate invulling van de democratische functies van het mediasysteem te garanderen is overheidsinterventie noodzakelijk en mediabeleid richt zich op meer dan alleen de traditionele spelers, en behelst het hele spectrum aan relevante partijen binnen het mediasysteem. Uit deze uitgangspunten komen de vier aanbevelingen van de WRR voort. Een van de actiepunten is het uitwerken van een pluriformiteitstoets, maar ook investeren in de ontwikkeling van ‘publieke aanbevelingssystemen’, systemen die publieke waarden als diversiteit en universaliteit aanbevelen, ‘in plaats van gebruikersvoorkeuren te bevestigen die hoofdzakelijk commerciële belangen dienen’.

Neutraal financieringsmodel

Ook pleit de raad voor het ontwikkelen van een gezamenlijke visie op de toekomst van de lokale en regionale journalistiek en het werken aan een ‘neutraal financieringsmodel’ voor lokale en regionale journalistiek. Financiering van publieke media zou private partijen niet uit de markt moeten drukken. ‘Publieke en private partijen zouden elkaar journalistiek moeten aanvullen en versterken, ook lokaal. De overheid doet er goed aan een financieringsmodel voor lokale journalistiek te ontwikkelen dat voorbij het traditionele onderscheid gaat tussen private en publieke aanbieders en de journalistiek integraal ondersteunt.’ Een ander actiepunt is de mogelijkheid te onderzoeken om onafhankelijk en feitelijk gecheckte informatie aan lokale journalistieke media beschikbaar te stellen.

Betrouwbare informatie herkennen

Bij de vierde aanbeveling is het advies om bij overheidscommunicatie te streven naar gebruik van publiek georiënteerde media en te investeren in alternatieve platforms. Ook zou de overheid competenties van burgers om betrouwbare informatie te herkennen moeten versterken in plaats van een kritische houding tegenover alle informatie te stimuleren. Het laatste advies is om gedragsregels voor politici en politieke partijen in het licht van de digitalisering van politieke communicatie te actualiseren. ‘Nu politici zich zonder tussenkomst van reguliere media tot de samenleving kunnen richten, rust op hen de dubbele verantwoordelijkheid geen onware informatie te verspreiden en zorg te dragen voor de kwaliteit van hun politieke communicatie.’