'Eigen verslaggever onmogelijk onafhankelijk'

De raad zet het idee voor nu even in de ijskast, maar de gemeente Hof van Twente lijkt zich te gaan voegen in het lijstje met gemeenten die een eigen ‘onafhankelijke journalist’ in dienst namen. Die niet onomstreden keuze komt met enige regelmaat weer ergens op lokaal niveau bovendrijven, vaak gemotiveerd door onvrede over het ontbreken van lokale nieuwsmedia. Dat laatste is niet onbegrijpelijk, zegt Thomas Bruning, algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). Maar het in huis nemen van een eigen verslaggever is volgens hem zeker niet de oplossing.

Hof van Twente

Al in juli van dit jaar stemde de gemeenteraad van Hof van Twente unaniem in met een motie waarin het college werd opgeroepen met een voorstel te komen over ‘het inhuren van een professional die op objectieve wijze inhoudelijk verslag doet van hetgeen in de gemeenteraad is besproken.’ De aanleiding: regionale kranten doen maar beperkt verslag van de raadsvergaderingen en ‘inwoners hebben recht op objectieve informatie zonder politieke kleur’, aldus te lezen in de motie. De lokale Streekomroep ‘Hofstreek Omroep’ reageerde (drie maanden later) per brief en gaf aan van mening te zijn dat zij wel degelijk verslag doet van de lokale politiek. Toenaderingen vanuit de omroep naar de gemeente zouden onbeantwoord blijven, maar het bestuur erkent wel dat er sprake is van een ‘informatiegat’.

Mediabeleid

Nadat de omroep haar onvrede uitte schreven onder andere Tubantia en Villamedia over de kwestie. Bij de begrotingsvergadering enkele weken terug besloten PvdA, D66, SP en het lokale In Beweging een motie in te dienen om de inzet van de nieuwe verslaggever op de lange baan te schuiven. Eerst moest het lokale mediabeleid integraal onder de loep, brachten zij in. De motie werd aangenomen, en het lokale mediabeleid wordt straks integraal bekeken met onder andere de vastgestelde agenda voor communicatiestrategie.

Geen vervanging

Het communicatiebeleid en het mediabeleid worden door gemeenten wel vaker door elkaar gehaald, zegt Thomas Bruning van de NVJ. Hoewel de intentie meestal goed is, het informeren van de inwoners over het wel en wee binnen het lokale bestuur, kan een gemeente wel degelijk kwaad doen door met haar beleid rolvervaging in de hand te spelen. ‘Je kunt best iemand in dienst nemen van de gemeente die zoveel mogelijk vrijheid en onafhankelijkheid krijgt, en die verslagen schrijft van raadsvergaderingen. Dat is niet zo erg. Maar dat kan op geen manier een vervanging zijn van het lokale media-aanbod.’

Opdrachtgever

Bruning, al 18 jaar werkzaam voor de NVJ en tevens bestuurder bij Uitgeverij Villamedia, de stuurgroep Persveilig en de Raad voor de Journalistiek, heeft zich al vaker uitgesproken over dit thema en deed eerder onderzoek naar het lokale medialandschap. Dit in het Expertiseteam Vitalisering lokale journalistiek en in samenwerking met de VNG. Ondanks het meermalig ontraden door vertegenwoordigers van de beroepsgroep komt het idee van een gemeentelijk verslaggever steeds weer terug in gemeenteraden door het hele land. Volgens Bruning is de grens die gemeenten goed in de gaten moeten houden vrij helder: ze moeten zich afvragen wie de opdrachtgever is. 

Fundamenteel verschil

‘Er is namelijk een fundamenteel verschil tussen een journalist en iemand die, semionafhankelijk, verslag doet. Dat is dat voor de journalist het publiek de opdrachtgever is. Natuurlijk heeft een lokale omroep ook adverteerders en andere geldstromen, maar dat zijn geen opdrachtgevers. Die maken het alleen mogelijk.’ Hoewel er in Hof van Twente niet letterlijk werd gesproken over het in dienst nemen van een journalist, werd er wel gesproken van een onafhankelijke verslaggever als vervanging van lokale media. Daar maken gemeenten volgens Bruning een denkfout. ‘Het maakt verder niet uit of je zo iemand een journalist noemt of een verslaggever. Wanneer je als overheidsorgaan eigen mensen laat optreden als vervanging van de journalistiek gaat er iets mis.’

Merknaam

De NVJ heeft twee primaire bezwaren tegen gemeenten die een dergelijke functie optuigen binnen hun communicatieapparaat. ‘Je doet alsof je een journalist in dienst hebt, maar die heb je niet. Daarmee verwater- en benadeel je onbedoeld de merknaam van onze beroepsgroep, door de indruk te wekken dat het vergelijkbare rollen zijn. Dat zie je heel sterk bij vooral grotere gemeenten die werken met een ‘nieuwsdesk’ en soms zelfs een ‘hoofdredacteur’. Daarmee bewijs je de journalistiek echt geen dienst. Het is voor mensen tegenwoordig al moeilijk genoeg om te bepalen waar informatie vandaan komt en of het betrouwbaar is.’

Onafhankelijkheid vrijwel onmogelijk

‘Ten tweede maakt de opdrachtgeversrol van de gemeente het vrijwel onmogelijk om echt onafhankelijk verslag te doen. Daaronder valt namelijk ook de afweging om niet iedere gortdroge raadsvergadering van begin tot einde te volgen. Je kunt per definitie niet zeggen: je bent onafhankelijk en je doet verslag van alle raadsvergaderingen. Dan ben je gewoon een griffier. De afweging kan namelijk ook zijn om de straat op te gaan om een onderwerp uit te diepen, om kritisch te zijn, of om een onderwerp links te laten liggen. Die keuze moet bij de journalist liggen, maar als de gemeente de opdrachtgever is kan dat niet.’

Kwaliteit omroepen

Dat gemeenten ontevreden zijn met het lokale media-aanbod vindt Bruning niet onbegrijpelijk. ‘In alle eerlijkheid: veel lokale omroepen stellen ook niet veel voor. Dat heeft simpelweg te maken met de budgetten. Vooral in kleinere gemeenten is de kans op professionele journalistiek klein. Het zijn vaak semi-amateurs, en vaak is het niet volledig onafhankelijk of niet goed. Maar als je dat als probleem signaleert, dat er te weinig journalistieke kracht is in de gemeente om goed verslag te doen van bijvoorbeeld raadsvergaderingen, dan is het antwoord niet om dan maar iemand in dienst te nemen van de gemeente. Nee, dan moet je dat journalistieke landschap gaan versterken.’

Nooit de oplossing

Zo kan de ‘gemeentelijke journalist’ dus nooit een oplossing zijn voor het probleem dat, in sommige gevallen, terecht gesignaleerd wordt. In plaats van geld beschikbaar te stellen voor een nieuwe communicatiemedewerker, kan dat geld dus veel beter gaan naar professionalisering of uitbreiding van de lokale media. Dat kan minder aantrekkelijk lijken voor gemeenten, denkt Bruning ‘Je hebt geen controle meer, je geeft een deel van de sturing uit handen. En je hebt dus ook geen garanties meer dat iedere vergadering van begin tot einde wordt uitgepend. Maar dat is nou net wat onafhankelijke journalistiek inhoudt.’

Streekomroepen

De ingezette transitie van lokale- naar streekomroepen is een deel van de oplossing voor gemeenten die te weinig journalistieke aandacht krijgen, denkt de NVJ. Hoewel de journalist daarmee iets verder van het gemeentehuis komt te staan is de kans dat je professionaliteit en onafhankelijk waarborgt groter. ‘Het voorziet in een lacune die is ontstaan nu kranten het zich niet meer kunnen permitteren om op dat lokale niveau scherp te zijn. En huis aan huis bladen zijn dat al helemaal niet meer. De streekomroepen hebben een groter budget, en kunnen daarom ook echt professioneel journalistiek bedrijven.’

Alleen controle op ambities

De VNG nam recent het standpunt in dat de financiering van de streekomroepen straks niet volledig via het rijk moet gaan, zoals wel voorgesteld door de staatssecretaris. Gemeenten zouden idealiteit ook een financiële bijdrage moeten leveren, zo vinden zij zelf. ‘Daar kun je verschillend over denken, maar als NVJ vinden we dat de financiering zo ver weg mogelijk van de plek die gecontroleerd wordt moet komen. Wel is het goed als de gemeente omroepen controleert op ambities en doelstellingen. Zodat er geen publiek geld verkwanseld wordt. Om dat te controleren is de lokale overheid wel de aangewezen partij. Maar de controle mag nooit op de inhoud plaatsvinden.’