Toekomstbestendige zorg en ondersteuning?

Om adequaat te reageren op de vergrijzingsgolf en het oplopende personeelstekort in de zorg, is een integrale benadering nodig. Deze moet gericht zijn op het bevorderen van gezond ouder worden, het optimaal ondersteunen van zorgprofessionals, mantelzorgers en vrijwilligers én participatie van ouderen. Dat stelt Rina van der Meijden, beleidsadviseur Sociaal Domein bij Wyzer. Hierbij is regievoering en samenwerking tussen gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties en andere betrokken partijen een must.

De zorg- & welzijnssector dreigt vast te lopen. Er is een enorm personeelstekort (op dit moment zijn er zo’n 52.000 vacatures) en door de vergrijzing zal de vraag naar zorg en ondersteuning de komende jaren alleen maar verder toenemen. De grotere behoefte aan verpleegkundige zorg, ouderenzorg en andere medische diensten legt druk op ziekenhuizen, verpleeghuizen en thuiszorgorganisaties. Als we niets doen, moet in 2040 1 op de 3 mensen in Nederland in de zorg werken (nu is dat 1 op de 7) om aan die stijgende zorgvraag te kunnen voldoen, blijkt uit het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) uit september 2021. Die mensen zijn er simpelweg niet.

Grote uitdaging voor gemeenten

Tegelijkertijd zorgt de vergrijzing ook voor extra druk op mantelzorgers en vrijwilligers, ook wel de informele zorg genoemd. Alle partijen die betrokken zijn bij zorg en ondersteuning voor ouderen staan dus voor een enorme opgave om de zorg anders in te richten, waardoor je met een beperkt aantal mensen noodzakelijke zorg kunt verlenen. Ook gemeenten die, onder meer met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo), de taak hebben om de zelfredzaamheid en participatie van ouderen te bevorderen, staan voor een grote uitdaging. “De vergrijzing vraagt om aanpassingen in de zorg en ondersteuning voor ouderen. Hierbij kun je denken aan het ontwikkelen van nieuwe zorgmodellen, het bevorderen van een gezondere levensstijl en investeren in technologische innovaties die de zelfredzaamheid van ouderen ondersteunen”, vertelt Rina van der Meijden, beleidsadviseur Sociaal Domein bij Wyzer.

Pakket aan maatregelen

Het (demissionaire) kabinet heeft afspraken gemaakt met gemeenten en een groot aantal maatschappelijke partijen om de zorg toegankelijk, betaalbaar en kwalitatief hoogwaardig te houden. Deze afspraken staan in het Integraal Zorgakkoord (IZA). Hiervoor is van 2023 tot en met 2027 € 2,8 miljard beschikbaar. Dit geld gaat onder andere naar een sterkere eerstelijnszorg, zoals de huisartsenzorg en wijkverpleging. Verder wordt er geïnvesteerd in digitalisering en betere uitwisseling van patiëntgegevens.

Het kabinet trekt daarnaast in 2024 € 345 miljoen uit voor het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor ouderen (WOZO). Ook zetten zij in op technologische innovaties die ouderen ondersteunen in het dagelijks leven. Om deze doelen te bereiken, zijn er meerdere subsidies beschikbaar. Zoals de subsidie om samenwonen tussen jong en oud te stimuleren (in 2024 is hiervoor € 7,8 miljoen beschikbaar) en de subsidie om zorggeschikte woningen in de sociale huur te bouwen (in 2024 is hiervoor € 70 miljoen beschikbaar). Tot slot is er het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Dit akkoord heeft meerdere doelen die ten goede komen aan ouderen. Waarbij één doel volledig gericht is op ouderen: Vitaal ouder worden.

Inzetten op regie en samenwerking

Een mooi pakket aan maatregelen, maar dit alleen is niet genoeg om de situatie vlot te trekken, weet Rina, die zich al jaren hard maakt voor een sterke publieke dienstverlening. Momenteel werkt zij aan een opdracht bij de Gemeente Papendrecht. Eerder werkte zij bij diverse andere gemeenten, waaronder Veldhoven, Dongen, Westland, Oisterwijk en Nijkerk. Om zo goed mogelijk in te spelen op de gevolgen van de vergrijzing is het volgens Rina belangrijk dat gemeenten een woonzorgvisie maken. Voor zowel het opstellen van deze visie als de uitvoering daarvan is samenwerking noodzakelijk.

De druk op de zorg moet onder meer worden verlaagd door senioren zo vitaal en zelfredzaam mogelijk door het leven te laten gaan. Denk aan gezonde voeding, voldoende bewegen, een cursus valpreventie, maar ook aan het realiseren van geschikte woningen in de juiste leefomgeving. “Alle partijen, dus niet alleen de verschillende beleidsterreinen binnen gemeenten, maar ook woningcoöperaties, thuiszorgorganisaties, mantelzorgers en vrijwilligers en zorginstellingen die 24 uurs zorg verlenen, lopen tegen het onderwerp vergrijzing – en de gevolgen hiervan – aan. Geen enkele organisatie kan dit alleen oplossen. We zullen met elkaar moeten samenwerken om te onderzoeken: Wat is er nodig en wie doet wat?”

Belangrijk hierbij is volgens Rina dat je niet alleen OVER senioren praat, maar ook MET. “Want de gemiddelde oudere bestaat niet. Behoeftes verschillen sterk en veranderen ook met de tijd. Laat ouderen dus meedenken over oplossingen en betrek ze ook in de uitvoering.” Zij benadrukt dat de vergrijzing niet alleen uitdagingen, maar ook kansen biedt. “Senioren brengen heel veel kennis met zich mee en beschikken doorgaans over veel tijd. Laten we dus optimaal gebruikmaken van die “zilveren kracht.”

Gemeente als verbinder

Rina ziet een verbindende rol weggelegd voor gemeenten. “Projectleiders zoals ik kunnen alle partijen oproepen de samenwerking op te zoeken, en het proces verder aanjagen. Alleen zo kom je tot een complete visie en aanpak en kun je werken aan toekomstbestendige ouderenzorg en -ondersteuning.” Daarnaast pleit zij voor de benoeming van een ouderenadviseur bij wie iedereen terecht kan met vragen.

Op collectief niveau kunnen gemeenten ook voorlichting geven en inzetten op bewustwording. “Denk hierbij bijvoorbeeld aan: Wat kan ik als oudere zelf doen om zo fit en vitaal mogelijk te blijven? Maar ook: Wat wil en verwacht ik in deze levensfase en bij toenemende beperkingen?” Gemeenten kunnen ook informatiemarkten of bijeenkomsten over toekomstbestendige ouderenzorg en -ondersteuning organiseren. In Papendrecht is er een klankbordgroep senioren waarmee regelmatig gespard wordt.

Rina is groot voorstander van het delen van kennis en ervaringen binnen en tussen gemeenten en andere betrokken partijen. “Het is een heel breed palet en er wordt op veel verschillende plekken al geëxperimenteerd. Er is heel veel informatie beschikbaar, maar soms zie je door de bomen het bos niet meer. Het zou heel fijn zijn om meer overzicht te krijgen van wat er zoal gebeurt op dit vlak, wat werkt en wat nog beter kan. Het is zonde als iedereen steeds zelf het wiel gaat uitvinden.”

Odensehuis en Zorgzame Buurt

Zo is er in Papendrecht bijvoorbeeld het Odensehuis, een idee dat afkomstig is uit Denemarken. Dit is een inloop,-informatie-, en ontmoetingscentrum voor mensen met (beginnende) dementie of geheugenklachten, mantelzorgers en hun familie en vrienden. “Het is een laagdrempelige manier van dagbesteding waar bezoekers naartoe kunnen zonder Wmo-indicatie. Er worden allerlei leuke activiteiten aangeboden door een enthousiaste club vrijwilligers, onder leiding van enkele professionals. Het mooie is dat mantelzorgers even respijt krijgen en even wat anders kunnen doen. Overigens komen veel mantelzorgers ook naar het huis om andere mantelzorgers te treffen. Soms gaan zij wat leuks doen met elkaar. Doordat er aan dat soort huizen heel veel vrijwilligers zijn verbonden, is het goedkoper dan geïndiceerde dagbesteding.”

Een ander voorbeeld uit Papendrecht is de realisatie van een Zorgzame Buurt. In deze nieuwbouwbuurt met huurwoningen komt straks jong en oud door elkaar te wonen. “Het wordt een mix van zorgvragers en zorgdragers. De woningen en de buurt worden in goede samenwerking ontworpen, waardoor de buurtbewoners elkaar vooraf al leren kennen. De verwachting is dat er dan meer op elkaar wordt gelet en buurtbewoners elkaar vaker helpen wanneer dit nodig is. Zo ontstaat er een zorgzame, vitale, sociale buurt.”

E-health en domotica

Daarnaast zijn er verschillende interessante initiatieven op het gebied van e-health en domotica, die beter onder de aandacht kunnen worden gebracht. Ook kan de gemeente een rol spelen bij het effectiever ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers, inclusief ouderen die nog fit zijn en graag iets voor anderen willen betekenen. Een zorginstelling in Papendrecht gaat onderzoeken hoe het gepensioneerden betaald in kan zetten voor de ouderenzorg.

Neem ook het voorzieningenaanbod onder de loep, adviseert Rina: wat kan en wil je als je gemeente bieden? Is het huidige aanbod geschikt voor die toename van senioren? Mis je bepaalde voorzieningen? Kortom: maak de vrij toegankelijke en de geïndiceerde voorzieningen toekomstbestendig. Uiteraard moet ook hier weer de samenwerking worden gezocht met andere organisaties. “Alleen samen maken we de ouderzorg en -ondersteuning toekomstbestendig.”