Vul maar aan: ‘Ambtenaren zijn…..’

De Utrechtse hoogleraar Lars Tummers gaat langjarig onderzoek doen naar het imago van ambtenaren. Langjarig? De uitkomst lijkt toch redelijk voorspelbaar? ‘Ik ben vooral geïnteresseerd naar hoe op de werkvloer wordt omgegaan met de toegedichte kwalificaties.’

‘Luie ambtenaren? Stereotypen over ambtenaren in verschillende landen’ heet het onderzoeksvoorstel waarvoor Tummers onlangs 800.000 euro kreeg toegekend. Die titel laat weinig te raden over. Er is vrijwel geen beroep dat zo weinig positieve reacties oproept als dat van ambtenaar. Tummers doet het even voor op zijn laptop. ‘Kijk, deze resultaten krijg je als je op google ‘ambtenaren zijn’ intikt: lui, bureaucratisch, incompetent, negen tot vijf. Stuk voor stuk negatieve kwalificaties.

Respect
Op mogelijk wat nieuwe typeringen na zal zijn onderzoek – dat vijf jaar duurt – weinig onverwachte stereotypen opleveren. Dat vermoedt ook Tummers zelf niet. Waar hij met name nieuwsgierig naar is, is of stereotypen over ambtenaren in andere landen hetzelfde zijn. Het project analyseert het fenomeen in drie landen: Zuid-Korea, Canada en Nederland.

Onder 300 Nederlanders heeft Tummers alvast een klein testje gedaan naar de associaties die het woord ambtenaar oproept. Aan de ‘negatieve kant’ is daar de volgende top 3 aan typeringen uitgekomen: 1. Saai; 2. Bureaucratisch 3. Lui. Aan de ‘positieve kant’ staan achtereenvolgens hoge kennis, neutraal, loyaal en gemotiveerd voor de publieke zaak.

Simulatie
De maatschappelijke relevantie van het onderzoek zit volgens Tummers vooral in de beantwoording van de twee vervolgvragen: wat is het effect van die negatieve stereotyperingen en hoe gaan ambtenaren daar mee om? Die effecten gaat hij de komende jaren onderzoeken met behulp van experimenten met ambtenaren. Tummers deelt ze in drie groepen. Alle drie de groepen krijgen dezelfde taakopdracht uit te voeren. Het verschil zit ’m erin dat een groep van tevoren een negatieve stereotypering over ambtenaren te zien krijgt, een tweede groep een positieve stereotypering en een derde controlegroep een neutrale omschrijving. ‘Die simulatie moet laten zien welke impact stereotyperingen op je werk hebben’, aldus de hoogleraar.

Sabotage
Vooruitlopend op de uitkomsten van zijn onderzoek, sluit hij niet uit dat zal blijken dat getalenteerde professionals door de negatieve beeldvorming het minder aantrekkelijk vinden om ambtenaar te worden. ‘Het kan zomaar zijn dat ambitieuze professionals, om maar niet bij de losers te horen, een andere beroepskeuze maken. De stereotype manier waarop veel Nederlanders over ambtenaren denken, kan op die manier een zogeheten selectie effect hebben. Misschien denken ze zelf wel negatief over ambtenaren. Bovendien het kan een self-fulfilling prophecy worden: ambtenaren werken misschien wel minder hard als ze vaak als lui worden neergezet. Mogelijk gaat een ambtenaar met klantcontacten dan juist over tot sabotage-gedrag: “wacht maar, ik ga je terugpakken”. Maar het omgekeerde kan ook een gevolg zijn, namelijk dat je juist harder gaat werken om te laten zien dat het beeld niet klopt.’

Onder vuur
Volgens Tummers is er slechts een handjevol onderzoeken naar het onderwerp gedaan. ‘Daarbij is het nooit echt goed onderzocht’, zegt hij. ‘Het betreft vooral Amerikaanse wetenschappers die een nogal normatieve houding aannemen en bepleiten dat het onterecht is dat ambtenaren onder vuur liggen.’ Deels snapt hij dat gevoel van miskenning wel. ‘Ik heb met verschillende ministeries en gemeenten gewerkt en zelf gezien hoe hard er werd gewerkt. Maar het gaat mij niet om het ontkrachten van stereotypen. Ik wil als wetenschapper nou eens empirisch kijken wat positieve en negatieve stereotypen doen met mensen. En denkelijk ook wat de ondermijnende gevolgen zijn van bureaucrat bashing door de media en politici.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 14 van deze week (inlog)