Eisen aan ambtenaar steeds omvangrijker

Van ambtenaren wordt in toenemende mate verwacht dat ze schapen met vijf poten zijn, die inspelen op een snel veranderende samenleving. Promovenda Joëlle van der Meer vraagt zich af of de verwachtingen niet te overspannen zijn.

Netwerkers

Vijf jaar lang deed de bestuurskundige onderzoek naar de veranderende eisen die worden gesteld aan ambtenaren (rolpercepties) en wat die betekenen voor vakmanschap. Sinds de introductie van het zogeheten New Public Management (NPM) en vervolgens het New Public Governance (NPG) wordt van ambtenaren verwacht dat zij niet alleen intern bezig zijn, maar ook relaties aangaan met de buitenwereld. Zij moeten ondernemers worden die publieke waarden realiseren. Ambtenaren die meer leunen op het NPG-perspectief moeten netwerkers zijn die verschillende belanghebbende partijen – inwoners, ondernemers, partners, collega’s – met elkaar verbinden.

Diploma

Van der Meer kwam tot het inzicht dat de verschillende wijzen van ambtelijke sturing naast elkaar zijn blijven bestaan en complementair zijn of dat kunnen zijn. ‘In 1980 werd vooral nog een werknemer gevraagd’, zegt ze. ‘Deskundig, met wat ervaring en beschikkend over een diploma bestuursambtenaar. Iemand die onpartijdig en handelend vanuit de regels ervoor zorgt dat burgers op een gelijke manier worden behandeld.’ De ambtenaar was een expert die weet wat wel en niet mag en beschikt over juridische kennis.

‘In de jaren tachtig, negentig kwam de kritiek op de manier waarop overheden traditioneel werden ingericht en op wat van ambtenaren werd verwacht. Er kwamen competenties bij die ik heb gelinkt aan verschillende overheidsperspectieven. Vanaf eind jaren negentig, begin 2000 zag ik in vacatureteksten woorden opduiken als ‘resultaatgericht’, waarbij de burger als klant wordt beschouwd en meer nadruk ligt op efficiëntie. Vanaf 2005 komen daar termen bij als ‘verbinden’, ‘samenwerken’, ‘netwerken’, competenties waarnaar rond 2010 echt grote vraag is.’

Betrokken

Volgens Van der Meer, assistent-hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, heeft haar onderzoek geleid tot een beter begrip over hoe ambtenaren hun rollen en verantwoordelijkheden zien. Zij zag een groeiende berg verwachtingen; er ging nauwelijks iets van de eisen af. Ambtenaren moeten werken vanuit vertrouwen in de burger, begrijpelijk zijn, bereikbaar en aanspreekbaar. Hun inbreng moet vakkundig en kritisch zijn. ‘We vragen veel van ambtenaren’, constateert Van der Meer. Soms staan verwachtingen op gespannen voet met elkaar of bijten ze elkaar zelfs. ‘Kandidaten moeten bijvoorbeeld onpartijdig vanuit de regels kunnen handelen, maar ook oog voor de mens hebben. Ze mogen geen tijd en middelen verspillen. Tegelijk moeten burgers betrokken worden. Je kunt je afvragen of alles bij elkaar niet te veel gevraagd is’, zegt ze.

Onvrede

Bij het aannamebeleid is het, stelt Van der Meer, belangrijk te beseffen wat publieke organisaties verlangen van hun medewerkers. ‘Kijk hoe de kandidaat in z’n werk staat. Als je iemand aanneemt die het superleuk vindt om meer in de wijken te zijn en wil onderzoeken wat de behoeften zijn, ligt het minder voor de hand dat je verwacht dat diegene vooral vanuit de regels handelt, zonder speelruimte om mee te denken. Daarnaast telt dit principe ook als je mensen afrekent op hun werk. Hebben zij de ruimte gekregen om uit te voeren wat verlangd wordt?’ In een krappe arbeidsmarkt en met een hoog verloop is genoemd besef volgens haar noodzakelijk om mensen te behouden. ‘Ik hoorde van iemand dat die zich continu met een soort touwtje aan de organisatie gebonden voelde en telkens terug gelanceerd werd naar de organisatie.’ Zulke onvrede kan er volgens haar toe leiden dat mensen de kuierlatten nemen.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week. (inlog)