Wachtgeldregeling belangrijk voor democratie

Een goed vangnet bij aftreden voor politieke ambtsdragers is van groot belang voor de parlementaire democratie en het openbaar bestuur. De afbreukrisico’s die met het vak gepaard gaan, moeten via een wachtgeldregeling financieel kunnen worden opgevangen. Anders dreigt het gevaar dat burgers geen bestuurlijke verantwoordelijkheid durven aanvaarden of dat ambtsdragers om financiële redenen nodeloos lang in functie blijven.

Dat stelt de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) in zijn dinsdag uitgebrachte signalement; de eerste in de geschiedenis van het onafhankelijk adviesorgaan van regering en parlement. Het heeft naar deze nieuwe uitingsvorm gegrepen omdat het enig tegenwicht wil bieden aan het momenteel gevoerde publieke debat waarin met een kritische ondertoon over ‘wachtgeld’ wordt gesproken.

Garantie

‘Door de toenemende publieke discussie doen bestuurders bij vertrek vaak uit zichzelf afstand van dit recht. Een impliciete norm wordt daarmee aan anderen voorgehouden: van wachtgeld hoor je eigenlijk geen gebruik te maken’, zo schrijft de Rob. ‘In essentie beoogt een wachtgeldregeling echter een garantie af te geven, die voor de parlementaire democratie en daarmee voor het openbaar bestuur van groot belang is.’

Afbreukrisico’s

Een van de kernwaarden van democratie is dat iedereen politieke en bestuurlijke

verantwoordelijkheid op lokaal, provinciaal en landelijk niveau kan dragen; en niet alleen mensen die financieel in staat zijn eventuele afbreukrisico’s op te vangen, betoogt de Raad. De wetgever heeft de afgelopen jaren al een aantal versoberingen in de wachtgeldregeling doorgevoerd. Voor het kabinet is de grens van de versobering inmiddels wel bereikt. Recent hebben ook de koepels van gemeenten, provincies en waterschappen in een brief aan de Tweede Kamer laten weten dat die versoberingsgrens van bestuurders bij de decentrale overheden is bereikt. Desondanks is de wachtgeldregeling in het publieke debat nog steeds min of meer omstreden, constateert het Rob.

Controversieel

Een belangrijke verklaring voor het controversiële karakter van de wachtgeldregeling voor politieke ambtsdragers ligt volgens de Raad in het verminderd draagvlak en erkenning van het bijzondere risico van bestuurders. ‘Er bestaat veel onbegrip over het uitoefenen van wachtgeldrechten als ambtsdragers uit eigen beweging opstappen. Werknemers met een arbeidsrechtelijk contract ontvangen als ze zelf ontslag nemen immers geen WW-uitkering. Waarom zouden ambtsdragers in hetzelfde geval dan wel recht op een uitkering hebben.’ Er zijn echter wezenlijke verschillen tussen ‘gewone’ werknemers die bij ontslag recht hebben op WW en politieke ambtsdragers die bij vertrek een beroep kunnen doen op de wachtgeldregeling, benadrukt het Rob. 

Reputatieschade

Zo hebben ambtsdragers geen ontslagbescherming, is herbenoeming in een politiek ambt geen vanzelfsprekendheid en kan er aan een politieke functie om ‘politieke redenen abrupt en ongewild een eind komen’. Dan is er geen opzegtermijn, ontslagbescherming of de mogelijkheid van een ontslagvergoeding. De reputatieschade die het gedwongen vertrek met zich meebrengt, maakt het moeilijk om een nieuwe baan te vinden. De Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers (APPA) voorziet in een regeling voor politieke ambtsdragers die hiermee te maken krijgen. Ook staat de Rob stil bij de ‘vrijwilligheid’ van vertrek.

Verhard klimaat

Het maatschappelijke klimaat waarin de publieke professional moet functioneren is verhard. Wie

vervolgens naar de maatstaven van het publieke debat niet (goed) functioneert, moet met het oog op de democratie de volledige ruimte hebben om op te stappen. De dynamiek tussen media en politiek zorg ervoor dat verantwoordelijkheid nemen te snel samen gaat met schuldigen zoeken, signaleert de Raad. ‘Als iemand in die context van verslechterde onderlinge verhoudingen dan vrijwillig opstapt, is het maar de vraag hoe vrijwillig dat is.’

Transparantie noodzakelijk

Hoeveel ambtsdragers wachtgeld krijgen en hoeveel wachtgeld wordt uitgekeerd, is niet bekend. Landelijke cijfers van lokale aanspraken en uitkeringen zijn niet gevonden, aldus de Raad. Het ministerie van Binnenlandse Zaken houdt dit niet bij. In de periode 2010-2014 zijn 627 wethouders gesneuveld, zo bleek eerder dit jaar uit onderzoek in opdracht van Binnenlands Bestuur. Onbekend is ‘echter tot hoeveel uitkeringsrechten dit heeft geleid en in hoeveel gevallen de uitkeringsrechten in verband met neveninkomsten op nihil is gesteld’, constateert de Rob. ‘Aan de transparantie van de informatie over wachtgelden valt dus nog wel wat te verbeteren.’

Verdedigen

‘Men kan over onderdelen van de wachtgeldregeling verschillend denken. Maar het zou voor het functioneren van het openbaar bestuur in ons land van groot belang zijn als alle betrokkenen de democratische betekenis van ‘deelnemen en opstappen zonder ernstige financiële risico’s’ zouden willen blijven verdedigen’, besluit de Raad zijn signalement.