CNV: meer waardering voor de uitvoerders

Investeer in dienstverlening aan burgers, betrek uitvoerders van politiek gevraagd en ongevraagd bij beleid en waardeer het personeel dat handen en voeten geeft aan de noodzakelijke plannen en ambities. Die ‘dringende boodschap’ geeft voorzitter Patrick Fey van CNV Overheid aan het kabinet.

Flops en schandalen
Grote ambities heeft het nieuwe kabinet op het gebied van woningmarkt, klimaat, digitalisering en energietransitie. En door afschaffing van de toeslagen en de hervorming van het belastingstelsel wil het kabinet de menselijke maat terugbrengen in de uitvoering. CNV Overheid zegt deze ambities te onderschrijven, maar wijst erop dat dit om een andere omgang met de ambtelijke uitvoering vraagt. ‘Om het nieuwe regeerakkoord succesvol uit te voeren zal het nieuwe kabinet een aantal zaken radicaal anders moeten doen. Gebeurt dat niet, dan dreigen bij de voorgenomen miljardenuitgaven en stelselwijzigingen nieuwe flops en schandalen’, aldus Fey.

Uitvoerbare wetgeving
Jarenlang was de lijn van het kabinet: bezuinigen op budgetten van overheden, zowel centraal als decentraal met het motto ‘efficiency’ en de ‘zelfredzame burger’, constateert hij. De overheid staat nu voor de uitdaging grote beloften waar te maken en tegelijk verloren vertrouwen van burgers en bedrijven terug te winnen. ‘De vraag is hoe overheidsorganisaties de politieke en maatschappelijke opgaven uit het regeerakkoord kunnen waarmaken. Hoe worden burgers en bedrijven bij het realiseren van de opgaven betrokken? En hoe worden de uitvoerende ambtenaren betrokken?’ De toeslagenaffaire leerde ons dat de ambtenaar buitenspel staat bij vragen over goede uitvoerbaarheid, stelt Fey. ‘De politiek moet uitvoerbare wetgeving maken om toekomstige excessen te voorkomen.’

Investering in beroepstrots
Volgens de CNV Overheid-voorzitter vraagt dit om investering in en waardering voor de publieke professional. Maar of er voldoende in de uitvoeringsdiensten wordt geïnvesteerd blijft volgens hem ‘vaag’ in de plannen van het kabinet. ‘Is een investering van 139 miljoen euro voor verbetering en vernieuwing van dienstverlening voldoende om de menselijke maat in de uitvoering te kunnen herstellen?’ Niet alleen moeten ambtenaren worden toegerust om hieraan uitvoering te geven, ook moet blijvend worden geïnvesteerd in de uitvoering en het herstel van beroepstrots van medewerkers, vindt Fey. ‘Beroepstrots moet een kwaliteit zijn die hoort bij het werken voor het publieke belang. We roepen het kabinet op met een concrete agenda te komen voor investeringen in middelen en mensen.’

Meerjarige financiering
Gevolgen van eerdere bezuinigingsmaatregelen zijn nu nog merkbaar en uitvoeringsorganisaties zijn vaak ‘kort-cyclisch’ gefinancierd, dus weten pas kort tevoren hoeveel geld zij voor het volgende jaar hebben, weet Fey. Dat is deels bewust, zodat jaarlijks nieuwe eisen meegegeven kunnen worden. In het huidige politieke klimaat, met veel aandacht voor de waan van de dag, wordt daar gretig gebruik van gemaakt. Maar dit komt wel met een prijs: het aannemen van voldoende en deskundig personeel is vaak financieel risicovol. Gevolg: relatief veel gebruik van dure externe inhuur en ook lapmiddelen om ict-continuïteit te waarborgen. ‘Het zou beter zijn als meer uitvoeringsorganisaties meerjarig worden gefinancierd, zodat zij het personeel kunnen aannemen om de grote transities vorm te geven. Dan kan de politiek ook meer op hoofdlijnen sturen en minder op de waan van de dag.’

Nieuw elan
De uitvoeringstoets wordt in toenemende mate ingezet, maar wordt niet overal toegepast en soms overgeslagen als het spannend wordt, constateert Fey, wijzend op het plotselinge besluit tot compensatie voor slachtoffers van de toeslagenaffaire. ‘Er stond 500 miljoen voor geraamd, maar het kost nu al 5,5 miljard. En het oorspronkelijke maatwerk om slachtoffers te helpen blijft langer liggen.’ Het kabinet zou moeten toezeggen dat medewerkers die de plannen moeten waarmaken in alle gevallen inhoudelijk worden betrokken bij het maken en uitvoeren van nieuw beleid. ‘En dan niet alleen achteraf als de plannen al klaarliggen maar al in een vroegtijdig stadium. Alleen zo verbeteren we de kwaliteit van de publieke dienstverlening en ontstaat er nieuw elan in de bestuurscultuur.’

Meepraten
Uit de ervaringen met falend overheidsoptreden concludeert Fey dat dat ambtenaren die het werk doen niet worden gehoord. ‘Begin met luisteren naar hun inbreng. Geef de publieke professional het aanzien en de waardering die zij verdienen. Zorg er voor dat zij gehoord worden en inhoudelijk op gelijk niveau tijdens het hele proces kunnen meepraten met beleidsmakers.’ En dan niet alleen als het past in de kabinetsagenda, maar vooral als de ambtenaar vindt dat het nodig is. ‘Stuur minder op details en geef ruimte aan de publieke professionals die bij uitvoeringsorganisaties met de bedoeling van de wet aan de slag gaan, zodat zij de burger echt centraal kunnen stellen.’ CNV Overheid heeft de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties hierover uitgebreid geadviseerd. ‘Deze adviezen zijn grotendeels ook overgenomen door de commissie. Het nieuwe kabinet zou dat ook moeten doen.’