Ook voor (top)ambtenaren kan VOG vereist zijn

Een overheidswerkgever kan een Verklaring omtrent gedrag (VOG) verlangen bij sollicitaties van (top)ambtenaren, als hiervoor geen andere vorm van screening wordt toegepast. Een screening via de VOG politiegegevens kan alleen plaatsvinden als de functie onder het bereik van dit wetsvoorstel valt, laat het ministerie van Justitie en Veiligheid desgevraagd weten.

Ministeriële regeling
Het wetsvoorstel VOG politiegegevens is eind vorige week ingediend bij de Tweede Kamer en bedoeld voor functies waarvoor een hoge mate van integriteit essentieel is. Die functies worden bij ministeriële regeling aangewezen. Wanneer de ministeriële regeling zal worden gerealiseerd is in dit stadium nog niet bekend, aldus het ministerie. Het wetsvoorstel moet eerst nog worden behandeld door de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. Na instemming van beide Kamers en de vaststelling van de ministeriele regeling kunnen personen worden gescreend die functies vervullen bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), het Openbaar Ministerie en aan bepaalde categorieën buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s). ‘Dit sluit aanwijzing van functies binnen andere organisaties niet uit.’

Sector bepaalt wenselijkheid screening met politiegegevens
Bij functies die voor het screenen op basis van politiegegevens in aanmerking komen moet sprake zijn van een bevoegdheid om geweld te gebruiken, toegang tot gevoelige informatie bij de uitvoering van wettelijke taken op het terrein van openbare orde en veiligheid of handhaving van de rechtsorde of integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. ‘In eerste instantie zal de sector zelf moeten beoordelen of screening op basis van politiegegevens voor een bepaalde functie wenselijk is’, schrijft het ministerie. De werkgever heeft meestal informatie waaruit blijkt dat een functie een hoge mate van integriteit vereist. Werkgevers kunnen die functies bij de relevante vakdepartementen voorstellen, die dat na akkoord kunnen doorzenden aan de minister voor Rechtsbescherming. ‘Die zal vervolgens beoordelen of een zwaardere screening gerechtvaardigd is.’

Risico's rechtvaardigen screening met politiegegevens
Volgens het ministerie moet de VOG Politiegegevens sowieso onderdeel uitmaken van een breder integriteits- en veiligheidsbeleid van de organisatie waarbinnen deze functie wordt uitgevoerd. Het doel van de screening op basis van politiegegevens is inperking van het risico dat personen op posities zitten die door hun gedrag, zoals misbruik van bevoegdheden of kennis, opsporingsonderzoeken en rechtshandhaving verstoren of criminaliteit, terrorisme en extremisme faciliteren of verspreiden. ‘Hierdoor kan grote maatschappelijke onrust ontstaan. De potentiële risico’s die een organisatie of de samenleving als geheel loopt, zijn dusdanig groot dat het screenen op basis van politiegegevens gerechtvaardigd is. Deze risico’s zijn dan ook als uitgangspunt genomen bij het wetsvoorstel.’

Wethouders komen doorgaans niet in aanmerking

Toch is het interessant te weten in hoeverre dit wetsvoorstel wethouders en gemeenteambtenaren raakt. Raadsleden zijn niet in dienst van de overheid, maar krijgen wel gevoelige informatie te horen. Volgens het ministerie zal de sector dus in eerste instantie zelf moeten beoordelen of het wenselijk is dat een functie ‘waarin sprake is van ten minste een van genoemde criteria’ in aanmerking komt voor deze zwaardere vorm van screening. ‘Doorgaans zullen wethouders niet betrokken zijn bij uitvoering van wettelijke taken op het terrein van openbare orde en veiligheid of handhaving van de rechtsorde, evenmin zijn zij betrokken bij integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur of bevoegd geweld te gebruiken. Als dit wel het geval is, zouden die functies voor aanwijzing in aanmerking kunnen komen.’

Ook ambtenaren kunnen in aanmerking komen

Verder wijst het ministerie erop dat in sommige functies bij een gemeente inderdaad sprake kan zijn van toegang tot gevoelige informatie bij uitvoering van wettelijke taken op het terrein van openbare orde en veiligheid of handhaving van de rechtsorde of integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. ‘Als dit het geval is, zouden deze functies voor aanwijzing in aanmerking kunnen komen.’ En over raadsleden heeft de minister van Binnenlandse Zaken eerder aangegeven dat het wettelijk vastleggen van een VOG als benoembaarheidsvereiste ‘een inperking is van het grondwettelijk verankerde passief kiesrecht’. ‘Wel kunnen politieke partijen in het kader van de kandidaatstelling verlangen dat betrokkene een VOG kan overleggen. Dit wetsvoorstel wijzigt dit uitgangspunt niet.’