Systems say no, people say yes

Het raakte me. De geraaktheid van Johan Remkes in zijn presentatie van zijn rapport over de stikstofcrisis. Deze rasbestuurder wist zijn menselijkheid te bewaren in een sterk gepolitiseerd en gepolariseerd debat. En kon daardoor meevoelen met de urgentie van een duurzame toekomst voor zowel Moeder Aarde als de (boeren)kinderen die Nederland bevolken en bewerken. Waardoor hij in verbinding bleef met de wereld zoals hij nu is én een realistische weg kon schetsen naar een andere toekomst.

De weg naar verandering gaat via mensen die het anders doen. Het was ook de centrale insteek van een bijeenkomst waar ik onlangs was. Vol met mensen die houden van doen en daardoor het verschil weten te maken. In de échte wereld en niet alleen in de vorm van inspirerende vergezichten. Veranderen is mensenwerk en begint pas als iemand (jij!) zich laat raken en andere stappen gaat zetten dan hiervoor.

Alle organisaties die mijn hulp inroepen zitten vol frustraties over de systemen waar ze mee moeten werken. Professionals zijn uren per week kwijt aan het invullen van formulieren, volgen van protocollen en voldoen aan regels die hen beperken in wat ze eigenlijk zouden willen doen. Computerprogramma’s geven een error als mensen iets anders willen invullen dan gebruikelijk en werkinstructies bieden geen ruimte voor maatwerk en de menselijke maat. Systems say no.

De eerste neiging is dan vaak om die systemen de schuld te geven van de frustratie. Liefst in de vorm van ‘de overheid’. Mensen ervaren institutionele onmacht: ze achten zichzelf niet in staat om iets aan het systeem te veranderen. Waarbij ze vergeten dat die systemen bedacht zijn en in stand gehouden worden door mensen. Het systeem kan zichzelf niet veranderen (highly advanced AI daargelaten). Niet zelf een schakelaar omzetten, een oplossingsroute toevoegen, een regel omzeilen of een uitzondering maken. Maar mensen wel.

De tweede neiging is dan om de mensen die over die systemen gaan de schuld te geven. We wenden ons tot de leden van het kabinet (‘Minister X, wat gaat u hieraan doen?’) of wachten tot de Tweede Kamer of een of andere uitvoeringsinstantie het systeem heeft aangepast. Dat kan wel even duren. Bovendien blijkt dat de beperkingen waar men tegenaan loopt in organisaties negen van de tien keer in het eigen lokale organisatiesysteem zitten. Je moet dus zelf aan de bak.

Misschien twijfel je nog over wat jij in je eentje kunt doen, maar als iemand het kan, ben jij het wel. Omdat je geraakt bent. Omdat je het helemaal gehad hebt met al die beperkingen. Omdat je niet meer mee wilt werken aan een systeem dat haaks staat op jouw waarden of indruist tegen jouw professionele waardigheid. Omdat je voelt dat het echt anders moet en je daarin verantwoordelijkheid wilt nemen.

Dus doe wat jij kunt doen. Voeg een vakje toe aan een formulier en opeens blijken er meer mensen geïncludeerd te kunnen worden. Besluit om een parafenronde over te slaan in een procedure. Neem een risico. Stel een regel ter discussie. Kijk even op van je computer, in de ogen van de persoon tegenover je, en bedenk samen een oplossing die niet in het systeem staat, maar wel klopt. Laat je raken, net als Remkes. En zeg een keer ja, waar het systeem nee zou zeggen. Dat is waar systeemverandering begint. Bij jou.