Sudderen maakt CAO steviger

Co-creatie bij onderhandelingen arbeidsvoorwaarden

Het uitwisselen van standpunten en je ingraven. Traditioneel is dit de wijze waarop collectieve arbeidsvoorwaarden tot stand komen tussen werkgever en werknemer. De strijd om loonsverhoging mondt uit in een spannende finale waar, door alle compromissen, niemand uiteindelijk als échte winnaar uitkomt. Andere niet-financiële thema’s zoals persoonlijke ontwikkeling of mobiliteit vinden werknemers ook belangrijk maar zijn uiteindelijk vaak bijzaak.

Hoe anders gaat het eraan toe bij co-creatie. Dat systeem is erop gericht om succes vol samen te werken met een diversiteit aan betrokkenen. Het doel is om elkaar vanuit verschillende achtergronden te inspireren en samen oplossingen te ontwikkelen waarover zoveel mogelijk overeenstemming bestaat. Door in een voortraject betrokkenen van alle rangen en standen mee te laten praten krijgt de collectieve arbeidsovereenkomst meer draagkracht en dus meer waarde, is de overtuiging van de betrokken partijen.

‘Het proces is niet langer zwart-wit,’ stelt Richard van der Mast van het IPO. ‘Werkgevers krijgen een beter beeld van de werkvloer en werknemers krijgen meer begrip voor bepaalde beslissingen. Dat zorgt voor een duurzame cao met een veel groter draagvlak.’

Van de Mast is zojuist begonnen aan een tweedaagse co-creatieconferentie. ‘We zijn hier nu met dertig deelnemers, vijftien namens de werkgevers en vijftien voor de werknemers. We hebben het omgedoopt tot sudderpan’, lacht hij. ‘Het grote voordeel is nu al dat de groep een stuk breder is dan de gebruikelijke delegaties aan de onderhandelingstafel. En we zoeken duidelijk de gemeenschappelijkheid op’, legt hij uit.

Kort gezegd komt co-creatie erop neer dat de partijen elkaar juist bij de inhoudelijke onderwerpen proberen te vinden. Van der Mast: ‘Er wordt heel specifiek gekeken waar de gezamenlijkheid ligt. En dat is een heel ander uitgangspunt dan positioneel onderhandelen, waarbij alle partijen al met harde eisen vanuit de achterban aan tafel komen zitten.’

Meer tijd
Van der Mast, die al sinds 2011 namens de werkgever aan de onderhandelingstafel zit, geeft toe dat er ook bepaalde nadelen aan co-cre ëren zitten. ‘Het kost meer tijd. Je brengt meer mensen in stelling en gaat meerdere malen met elkaar in gesprek. Een ander punt is dat de uitkomst niet vastligt en dat is spannend, ook voor ons, als werkgever. Je moet je standpunten loslaten en dat is nieuw.’ Maar de voordelen zijn groter. ‘Op deze manier samen de inhoud bepalen levert meer op’, zegt Van der Mast. ‘Er wordt een steviger fundament gebouwd. Op deze manier gaat een cao veel langer mee.’

Het samenwerkingsproces is modern maar niet gloednieuw. Verschillende gemeenten hebben al succes geboekt met deze denktankmethode, bijvoorbeeld bij het maken van plannen in de wijk. Bewoners en ondernemers worden er intensief bij betrokken en verantwoordelijk voor hun ideeën gemaakt. Maar ook in het bedrijfsleven blijkt co-creatie een effectieve manier te zijn om brainstorms om te zetten in winstgevende producten en diensten.

Het belang van de overheden is dat de cao hen helpt om op tijd in te spelen op veranderingen in de samenleving. Ambtenaren vinden het belangrijk om een cao te hebben waarbij ze regie hebben over hun werk en carrière. En dat zijn geen lichte kwesties die als ‘wisselgeld’ gebruikt kunnen worden bij keihard zakendoen, zien ook de werkgeverspartijen in.

Ook CNV-bestuurder Patrick Fey zit voor de nieuwe gemeente-cao midden in het co-creatieproces. Hij heeft vertrouwen in de nieuwe benadering. ‘We hebben bij de vorige onderhandelingen bedongen dat de nieuwe cao door co-creatie tot stand zou komen. Er waren bepaalde onderwerpen waar we bij de vorige lastig uitkwamen’, vertelt de vakbondsbestuurder. ‘Met behulp van co-creëren hebben we met name bij de thema’s flexibele arbeidscontracten, verlofregelingen en bewust belonen al voorzichtig stappen gemaakt.’

Iedereen gelijk
Wat de vakbondsman met name aanspreekt is dat de deelnemers op hun waarde worden geschat door hun ervaring en achtergrond en niet zozeer door hun functie. ‘Iedereen is gelijk, je status is onbelangrijk. De basis is dat er een dwarsdoorsnede aanwezig is van een organisatie. De deelnemers worden dus niet per se gevraagd omdat ze ervoor geleerd hebben, maar vaak zijn ze wel ervaringsdeskundige en dat is heel erg waardevol voor de input.’

In de praktijk bestaat een co-creatiegroep uit mensen van de afdeling P&O, bestuurders, de gemeente- of provinciesecretaris, de vakbond en natuurlijk ambtenaren, en dan niet per se de fanatieke vakbondsleden. Een voorwaarde is dat iedereen zijn professionele pet afzet en een open dialoog voert. De werknemers- en de werkgeversdelegaties komen uit verschillende provincies of gemeenten. Ze nemen plaats in de verschillende themagroepen die een aantal keren bijeenkomen voor een brainstormsessie. Het co-creatieproces wordt begeleid door een onafhankelijke partij, bijvoorbeeld het CAOP (Centrum voor Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel).

Inhoudelijk loodst een monitorgroep de partijen door het proces. Van de uitkomsten van deze sessies wordt een rapport opgesteld dat wordt teruggelegd naar een monitorgroep. Deze aanbevelingen nemen de partijen mee als advies tijdens de uiteindelijke cao-onderhandelingen. Het voordeel is dat er een beter onderbouwde inzet bij de onderhandelingen is en dat er bij voorbaat meer draagvlak is dan wanneer de partijen het traject niet samen hadden doorlopen.

Maar uiteindelijk zijn de belangen van werkgever en werknemers ten aanzien van minstens één thema toch niet gelijk. De werknemer wil het liefst een zo groot mogelijke loonsverhoging, terwijl de werkgever de stijging van de loonkosten probeert te beperken. Maar volgens Van der Mast helpt het traject dat aan de loononderhandelingen voorafgaat al een heleboel. ‘Wanneer er goede afspraken zijn gemaakt over andere zaken. zoals de inzetbaarheid van medewerkers, profiteert de werkgever daar ook van. Dan is de kans vervolgens ook wat groter geworden dat die werkgever wat meer loonruimte afspreekt als het eropaan komt.’

Het proces brengt ook nog een andere, positieve dynamiek teweeg. ‘Het levert veel meer begrip op van beide kanten en dat is een goede basis om vervolgens samen zaken te doen.’

Oplossing voor plafondambtenaren
Een recent voorbeeld van co-creatie is een meevaller voor de zogenoemde ‘plafondambtenaren’. Vertegenwoordigers van vakbonden en gemeentelijke werkgevers zijn overeengekomen dat gemeente ambtenaren die op het maximum van hun salarisschaal zitten, toch recht hebben op een extra uitkering. Zij komen daarvoor in aanmerking bij zeer goed functioneren.